Ksiądz Walerian Pączek urodził się 17 października 1909 r. w Lipinkach Królewskich, na terenie parafii Lubichowo (diecezja chełmińska). Do szkoły powszechnej chodził w Wysokiej. Studia teologiczno-filozoficzne ukończył w Ołtarzewie w 1936 r. Święcenia kapłańskie przyjął 17 czerwca 1934 r. z rąk prymasa Augusta Hlonda w Poznaniu. W latach 1935–1938 nauczał języka polskiego w pallotyńskim gimnazjum w Chełmnie, a od 1 września 1938 r. został proboszczem w Koreliczach k. Nowogródka (obecnie Białoruś) oraz kapelanem pomocniczym dwóch jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza.
Wraz z agresją sowiecką na Polskę ks. Walerian Pączek zakończył działalność duszpasterską i przeniósł się do centralnej Polski, gdzie od 15 grudnia 1939 r. przebywał w Warszawie. Mieszkał w domu księży pallotynów przy kościele garnizonowym przy ul. Długiej 15. W 1940 r. został delegowany przez ks. Franciszka Paulińskiego, rektora tegoż domu, przewodniczącego Komisji Duchowieństwa, działającej w Departamencie Wyznań Delegatury Rządu, na kapelana Szpitala Czerwonego Krzyża w Warszawie. W tym samym roku zdał państwową maturę w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie i rozpoczął w ramach tajnego nauczania studia z zakresu prawa kanonicznego i cywilnego na Uniwersytecie Warszawskim, na Wydziale Prawa Kanonicznego i Teologii Moralnej. Ukończył je 16 czerwca 1944 r. i otrzymał dyplom magistra na podstawie pracy Privilegium fori (łac. „Przywilej sądu”).
Ksiądz Walerian Pączek został także członkiem zarządu podziemnego duszpasterstwa, organizowanego przez ks. płk. Tadeusza Jachimowskiego ps. Budwicz. Przyjął wówczas pseudonim Germen, który wynikał ze znajomości języka niemieckiego oraz posiadania przez ks. Pączka niemieckiego dokumentu umożliwiającego poruszanie się po Warszawie w związku z pełnieniem obowiązków kapelana Szpitala Czerwonego Krzyża.
Ksiądz Pączek był także członkiem Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj (Żegoty). W ramach tej działalności był zaangażowany w przekazywanie fałszywych dokumentów tożsamości warszawskim Żydom. Na trzecim piętrze pallotyńskiego domu przy ul. Długiej ukrywał pięć żydowskich rodzin.
Pallotyn uczestniczył w przygotowaniach do powstania warszawskiego. Ksiądz Franciszek Pauliński wraz z płk. Tadeuszem Jachimowskim, Naczelnym Kapelanem AK, powierzyli mu funkcję kapelana łącznikowego. Do jego głównych zadań należało przenoszenie wiadomości i słuchanie programów radiowych ze świata nieokupowanego przez Niemców. Przed wybuchem powstania ks. Pączek otrzymał od ks. płk. Jerzego Sienkiewicza ps. Guzenda, zastępcy Naczelnego Kapelana AK, polecenie sprawdzenia ekwipunku przeznaczonego dla księży kapelanów. Kolejnymi zadaniami ks. Pączka (od momentu rozpoczęcia walk powstańczych) były: prowadzenie rejestru poległych, zabezpieczanie dowodów, odnotowywanie miejsca śmierci i pochówku, a także przechowywanie dokumentów w skrytce w podziemiach kościoła garnizonowego przy ul. Długiej.
8 sierpnia 1944 r. ks. Pączek został mianowany przez płk. Karola Ziemskiego ps. Wachnowski, dowódcę Grupy „Północ”, dziekanem kapelanów tej grupy, powierzając mu zadanie zorganizowania duszpasterstwa wojskowego (ks. Pączkowi podlegali spośród pallotynów kapelani: Michał Kordecki, Adam Wiśniewski oraz Alfons Pellowski). Nominacja ta została potwierdzona przez Dowództwo Okręgu Warszawskiego AK i Szefa Duszpasterstwa. W sierpniu ks. Pączek otrzymał Krzyż Walecznych (rozkaz nr 18) oraz Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami.
Wraz z Grupą „Północ” duszpasterz dzielił los powstańczy na Starym Mieście do początku września, kiedy to razem z powstańcami ewakuował się kanałami do Śródmieścia. Tam został przydzielony do 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej, dowodzonej przez mjr. Stanisława Błaszczaka ps. Róg. Pełnił wówczas funkcję dziekana dla uratowanych ze Starego Miasta oddziałów Grupy „Północ”. 17 września, po rozkazie Komendanta Głównego AK nr 434 BPK nr 30, otrzymał awans do stopnia majora Wojska Polskiego (starszego kapelana).
5 października w Śródmieściu, wraz ze zgrupowaniem „Róg”, trafił do niewoli. Razem z 36. Pułkiem Piechoty Legii Akademickiej i grupą Dowództwa Okręgu został skierowany do obozu jenieckiego w Bergen-Belsen, następnie Fallingbostel oraz Oflag II D Gross-Born (obecnie Borne Sulinowo). 29 stycznia obóz w Gross-Born został ewakuowany. Ks. Pączek wraz z innymi żołnierzami jeńcami przeszedł pieszo ponad 700 km do Sandbostel i Lubeki (Oflag X C). 2 maja 1945 r. obóz został wyzwolony przez 8. Korpus Brytyjski. Nazajutrz po wyzwoleniu obozu duchowny odprawił tam Mszę Świętą i wygłosił kazanie.
Ponieważ na terenie okupowanym przez 8 Korpus Brytyjski (Szlezwik-Holsztyn i Hamburg) znajdowało się ok. 30 tys. polskich żołnierzy oraz ok. 150 tys. Polaków wywiezionych na roboty przymusowe, księża organizowali nad nimi opiekę religijną. Ksiądz Jan Szymała, delegat biskupa polowego na teren okupacji brytyjskiej, mianował ks. Pączka dziekanem dekanatu 8. Korpusu Brytyjskiego. Siedziba dekanatu mieściła się w Wentorf i w 1945 r. liczyła siedem senioratów (Pöhls, Eckernförde, Rendsburg, Kilonia, Lubeka, Itzehoe i Hamburg). Do końca 1946 r. pozostały dekanaty: Wentorf, Lubeka i Kilonia. Równocześnie ks. Pączek wykładał w gimnazjum historię Kościoła, a w dwóch klasach licealnych skróconą dogmatykę.
Po rozwiązaniu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 15 czerwca 1947 r. wielu polskich zdemobilizowanych żołnierzy zaciągnęło się do tworzonych przy brytyjskiej armii w Niemczech służb wartowniczych i transportowych. 9 czerwca 1947 r. ks. Pączek otrzymał nominację na kapelana Polskich Oddziałów Wartowniczych, a od 20 lutego 1948 r. pełnił obowiązki dziekana i szefa duszpasterstwa kompanii wartowniczych i transportowych w Centrum Wyszkolenia w Osnabrück przy Brytyjskiej Armii Renu (na teren Schleswig-Holstein). W tym czasie pracował w ośrodkach takich jak: Lubeka, Rümpel, Stattenfelde, Grabau, Bostel, Idstedt, Wentorf/Hamburg, Osnabrück-Eversburg. Prowadził tam także działalność publicystyczną: wydawał „Wiadomości Dekanatu Rz[ymsko]-K[atolickiego] Polskiego Okręgu na terenie 8. Korpusu Brytyjskiego”. W publikacji Duszpasterstwo Polskiego Okręgu Wojskowego na terenie 8 Korp. Bryt. (Wentorf 1946) przedstawił początki duszpasterstwa i polską organizację kościelną.
W maju 1950 r. ks. Pączek opuścił Bremę z polecenia przełożonego generalnego księży pallotynów i na pokładzie statku USS „General Black” wyjechał do USA. Pracował jako duszpasterz w Buffalo – w parafii Przemienienia Pańskiego i Wniebowzięcia NMP (1950–1952) i był kapelanem sióstr felicjanek. Następnie sprawował urząd rektora domu w North Tonawanda oraz kapelana Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej (1952–1960). W 1960 r. ks. Pączek opuścił szeregi Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego i został inkardynowany do diecezji Fargo, gdzie mianowano go proboszczem parafii św. Jana Nepomucena w Lidgerwood (1960–1975). W tym czasie pełnił też funkcję kapelana Stowarzyszenia Weteranów. 1 stycznia 1964 r. został awansowany przez gen. Władysława Andersa na stopień podpułkownika w Korpusie Oficerów Duchowieństwa Polskiego na Uchodźstwie. W 1967 r. przyznano mu medal wojska (czwarty z kolei), a 30 sierpnia tego samego roku Krzyż Armii Krajowej. W latach 1965–1972 przygotowywał pracę doktorską Nauczanie religii w szkołach publicznych i udzielanie pomocy szkołom wyznaniowym według ustaw w USA (Londyn 1973), którą obronił na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie, pod kierunkiem ks. prof. Waleriana Meysztowicza i uzyskał stopień doktorski z zakresu prawa kanonicznego. Następnie został proboszczem w Grand Forks (1975–1976), a od 1 lipca 1976 r. pełnił posługę duszpasterską w parafiach Mooretown i Mantador. 11 listopada 1979 r. przyznano mu krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Przeszedł na emeryturę w 1986 r. i zamieszkał w małym domu w Lidgerwood, który sam zbudował. 10 listopada 1990 r. został awansowany do stopnia pułkownika.
Zmarł 17 czerwca 2001 r. w Lidgerwood. Spoczął na Catholic Cemetery w Lidgerwood, gdzie na nagrobku wyryto napis: He served in the Polish army from 1935 to 1945 and in the English army from 1945 to 1950 as a senior chaplain [pol. „Służył w polskiej armii w latach 1935-1945 i Angielskiej w latach 1945-1950 jako starszy kapelan”].
Stefan Kołucki
Biogram powstał w ramach III edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Chodyniecki Dariusz, Wojskowa służba kapelańska w czasie II wojny światowej, „Saeculum Christianum” 5 (1998), nr 2, str. 59–102.
- Fundacja Generał Elżbiety Zawadzkiej, Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu:
- Teczka KO „Pomorze” AK, ks. Pączek Walerian ps. „Germen”, M-690/1352 Pom.
- Krawczyk Maria Teresa, Działalność duszpasterska duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w powstaniu warszawskim, Warszawa 2001, mps w archiwum UKSW.
- Pączek Walerian, 55 lat w służbie Bogu, Ojczyźnie i bliźnim. Wspomnienia z pracy duszpasterskiej, Lidgerwood 1989.
Źródła internetowe:
- Tylus Stanisław, Pączek Walerian (1909–2001), Liber mortuorum. Księga zmarłych polskich pallotynów i pallotynek, https://libermortuorum.pl/zmarli.php?biograf=424 [dostęp: 31.08.2021].
