Ojciec Tomasz Rostworowski SI urodził się 9 listopada 1904 r. w Warszawie. Jego ojciec Karol Paweł Rostworowski był artystą muzykiem i kompozytorem. Jego matka Teresa z Fudakowskich była córką właścicieli dóbr ziemskich w Uhrze i Krasnobrodzie.
Tomasz Rostworowski pierwsze lata życia spędził w Warszawie, a następnie wyjechał z rodziną do Szwajcarii. Po wybuchu pierwszej wojny światowej powrócił do kraju. Jego ojciec został wcielony do armii carskiej a rodzina pozostała bez środków do życia. Przeprowadzili się, więc do rodziny do Kijowa. Uczęszczał tam do gimnazjum oraz rozpoczął działalność harcerską. Po wkroczeniu Niemców do Kijowa Tomasz wrócił do kraju – do Lublina. Uczęszczał tam do Prywatnego Gimnazjum im. Stefana Batorego (tzw. Szkoły Lubelskiej). Tam, w roku 1922 zdał maturę. Był także absolwentem lubelskiej szkoły muzycznej im. Stanisława Moniuszki. W tym okresie został komendantem II Lubelskiej Drużyny Harcerskiej, a później jednym z komendantów Chorągwi Lubelskiej.
Tomasz Rostworowski rozpoczął studia historyczne i filozoficzne na KUL. Był jednym z założycieli oraz pierwszym skarbnikiem i filistrem korporacji akademickiej Concordia. W Lublinie podjął decyzję o kapłaństwie. Po nowicjacie wstąpił w 1923 r. do Towarzystwa Jezusowego. W 1925 r. złożył śluby wieczyste. Wznowił studia filozoficzne w Nowym Sączu oraz w Krakowie. Jednocześnie kontynuował studia w Konserwatorium Muzycznym na wydziale nauczycielskim, gdzie finalnie został zawodowym nauczycielem muzyki i pedagogiem. Swoją naukową działalność rozwijał w lubelskim Bobolanum – studiował tam teologię zakończoną tytułem licencjata w roku 1936. Święcenia kapłańskie uzyskał w 23 czerwca 1935 r. Po studiach w Lublinie, pracował w wileńskim gimnazjum św. Kazimierza, gdzie angażował się zarówno w działalność pedagogiczną, duszpasterską jak i harcerską. Harcmistrzem został mianowany w 1937 r. Ostatnie lata przed wojną spędził w Wilnie.
Tuż przed jej wybuchem o. Tomasz Rostworowski SI trafił do Domu Rekolekcyjnego we Lwowie. Po zajęciu miasta przez Sowietów usiłował przedrzeć się do Rumunii, ale został schwytany przez patrol wojskowy. Sowiecki dowódca, również muzyk, uwolnił jezuitę po wykonaniu przez niego błyskotliwego koncertu na fortepianie i zaśpiewaniu kilku arii operetkowych. Ojciec Rostworowski przedostał się do Lublina, skąd prowincjał skierował go do Starej Wsi.
W 1940 roku o. Rostworowski SI został przeniesiony do Warszawy, gdzie przez dwa lata pełnił funkcję ekonoma w domu zgromadzenia przy ul. Rakowieckiej. W tym czasie zaczął angażować się w działalność konspiracyjną, dodatkowo sprawował funkcję kapelana Szarych Szeregów, był wychowawcą drużyn harcerskich, odbierał przyrzeczenia nowych harcerzy. Objął również opieką najuboższe dzieci Warszawy organizując dla nich świetlicę i stołówkę (przy ul. Polnej). Wygłaszał tam gawędy dla młodych gazeciarzy, próbując w ten sposób dotrzeć do dzieci z marginesu społecznego. Organizował także tzw. „spotkania z piosenką okupacyjną”. Prowadził również kursy etyki w Szkole Położnych przy ul. Karowej. Był zaangażowany w niesienie pomocy Żydom.
Ojciec Tomasz Rostworowski SI był żołnierzem Armii Krajowej (ps. ksiądz Marek, ojciec Tomasz). Po wybuchu powstania warszawskiego został przydzielony do punktu sanitarnego na Rynku Starego Miasta. Pełnił także funkcję kapelana batalionu „Gustaw”. W niektórych źródłach historycznych można znaleźć informację, że przez pewien czas był kapelanem komendy Głównej AK. 13 sierpnia 1944 po detonacji czołgu-pułapki na ul. Kilińskiego na warszawskim Starym Mieście o Tomasz zorganizował zbiorowy pogrzeb ofiar wybuchu.
Po kapitulacji Starówki 2 września 1944 r. o. Rostworowski SI nie wziął udziału w ewakuacji, lecz został wraz z rannymi w szpitalu przy ul. Długiej, gdzie był świadkiem zbrodni dokonanej przez wojska niemieckie na pacjentach tej placówki. Cudem uniknął śmierci: niemiecki żołnierz wymierzył w niego lufę pistoletu, a potem zaśmiał się: „Nie mam już kuli!”. Został uratowany przez jednego z eskortujących go żołnierzy: wypchnięty celowo z kolumny więźniów do bramy zburzonej kamienicy. Tam ukrył się i przetrwał przez miesiąc w jednej z ocalałych piwnic Starówki. Za udział w Powstaniu został odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Krzyż Virtuti Militari otrzymał pośmiertnie, gdyż uważano, że zginął w Powstaniu. Po upadku powstania pełnił funkcję duszpasterza w podwarszawskich miejscowościach.
W styczniu 1945 r. po wycofaniu się Niemców z terenów Polski o. Rostworowski SI początkowo miał objąć zwierzchnictwo nad domem jezuitów w Łęczycy. Zdecydował się pozostać jednak w Łodzi do czego skłonił go napływ młodzieży akademickiej. Uczył religii w gimnazjach oraz starał się dotrzeć do studentów. Na rekolekcje organizowane przez o. Rostworowskiego młodzież przybywała tłumnie. Był pierwszym duszpasterzem akademickim w Łodzi. Opiekował się akademickimi grupami Sodalicji Mariańskiej, tworzył grupy Juventus Christiana. Następnie został opiekunem wszystkich akademickich Sodalicji Mariańskich w Polsce. Uczestniczył w tworzeniu Studium Wyższej Wiedzy Religijnej. Podkreślał konieczność utworzenia w Łodzi „bastionu świadomego katolicyzmu”. Cały czas pracował równocześnie w harcerstwie. Uczestniczył w istotnych dla społeczności studenckiej wydarzeniach jak np. w pogrzebie Marii Tyrankiewiczówny, studentki zamordowanej przez żołnierzy Armii Czerwonej. W trakcie spotkań w kościele OO. Jezuitów wielokrotnie poruszane były tematy polityczne i niepodległościowe. Ojciec Tomasz pełnił funkcję duszpasterza akademickiego do 1950 r.
Ojciec Rostworowski został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w dniu 21 stycznia 1950 r. i skazany na dwanaście lat więzienia za rzekomą działalność antypaństwową. Zarzuty dotyczyły wykorzystywania spotkań Sodalicji Mariańskiej dla celów politycznych. Został skazany za „usiłowanie dokonania przemocą zmiany ustroju Państwa Polskiego” i przechowywanie broni. Wyrok odbywał w więzieniu na Mokotowie (na Rakowieckiej i Koszykowej) i we Wronkach. Zwolniony w 1956 roku. Okres więzienia humorystycznie komentował, iż odbył „sześcioletnie zamknięte rekolekcje w klasztorze ojców reakcjonistów”.
Został przeniesiony przez władze kościelne do Kalisza, gdzie pełnił funkcję opiekuna młodzieży zakonnej w nowicjacie. Następnie pracował przez cztery lata jako duszpasterz akademicki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1961 r. wrócił do Łodzi, gdzie został opiekunem duchowym łódzkiej inteligencji katolickiej. W 1963 r. został wysłany do Watykanu, do polskiej sekcji Radia Watykańskiego, której był kierownikiem w latach 1967–1973. Na bieżąco relacjonował m.in. przebieg obrad Vaticanum II oraz brał udział w rzymskich przygotowaniach do obchodów 1000-lecia Chrztu Polski.
W 1973 r. o. Rostworowski przyjechał do Warszawy i Łodzi, gdzie obchodził jubileusz 50-lecia życia zakonnego i 30-lecia kapłaństwa. Niedługo później poważnie zachorował i udał się na rekonwalescencje do Domu Zakonnego w Zakopanem. Stamtąd przewieziony do Łodzi, gdzie zmarł 9 marca 1974 r.
30 stycznia 1991 r. został uniewinniony przez Sąd Najwyższy w Warszawie. Obecnie trwają prace przygotowawcze do procesu beatyfikacji o. Tomasza Rostworowskiego SI.
Stefan Kołucki
Biogram powstał w ramach IV edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Archiwum Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego w Warszawie (APECESJ): Wspomnienia naszych zmarłych 1820–1982, t. 1, Kraków 1982.
- Bekier Ewa, Niezapomniany duszpasterz: wspomnienie o ojcu Tomaszu Rostworowskim SJ (1904–1974), „Łódzkie Studia Teologiczne” 4 (1995), s. 71–82.
- Granatowski Jacek, Niezwykły człowiek na trudne czasy. Życie i działalność o. Tomasza Rostworowskiego, Warszawa 2011.
- Rostworowski Tomasz, O Bogu i ludziach, Warszawa 2005.
- Rostworowski Tomasz, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, pod red. Ludwika Grzebienia, Kraków 1996, str. 579.
Źródła internetowe:
- Powstańcze biogramy – Tomasz Rostworowski, Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/tomasz-rostworowski,37987.html [dostęp: 26.08.2022].
- Puzewicz Mieczysław, Boży pianista. O. Tomasz Rostworowski, „Niedziela Lubelska”, https://www.niedziela.pl/artykul/70891/Bozy-pianista-O-Tomasz-Rostworowski [dostęp: 26.08.2022].
