Urodził się 8 października 1915 r. w Brzozowie k. Sokołowa Podlaskiego, jako syn rolnika Władysława Barana i Marianny z Rogalów. Wychowywał się z czworgiem rodzeństwa: bratem Bronisławem oraz siostrami Wacławą, Zofią i Stanisławą. W 1930 r. ukończył szkołę powszechną w Czerwonce Grochowskiej, po czym podjął naukę w Małym Seminarium Misyjnym Ojców Franciszkanów w Niepokalanowie i w zakonnym Humanistycznym Gimnazjum Ogólnokształcącym. Egzamin maturalny zdał w Liceum i Gimnazjum św. Stanisława w Warszawie. W 1934 r. wstąpił do zakonu franciszkanów w Niepokalanowie, do którego został przyjęty przez św. Maksymiliana Marię Kolbego. W latach 1936-1937 studiował filozofię w zakonnym studium we Lwowie, a w latach 1937-1941 teologię w Krakowie. Święcenia kapłańskie przyjął 7 lipca 1940 r. w Krakowie z rąk bp. Stanisława Rosponda.
W 1941 r. nauczał religii w szkole w Chmielowie. Podczas okupacji hitlerowskiej był zaangażowany w tajne nauczanie. W latach 1942-1944 brał udział w prowadzonych konspiracyjnie wykładach i ćwiczeniach sekcji historii Kościoła Wydziału Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego, oraz uczył łaciny i zagadnień życia społecznego w tajnym zakonnym Liceum Humanistycznym. Prowadził lekcje historii i języka polskiego w gimnazjum w Milanówku. W roku szkolnym 1944/1945 był kierownikiem tajnych kompletów gimnazjalnych w Kostowcu k. Nadarzyna.
W czasie II wojny światowej o. Baran był kapelanem Armii Krajowej i towarzyszył żołnierzom poprzez sprawowanie sakramentów i wsparcie duchowe, jak również pośrednictwo w kontakcie między oddziałami AK oraz między żołnierzami i ludnością cywilną. W konspiracji używał pseudonimu Ojciec Cezary. Wraz ze swoim współbratem zakonnym, o. Zdzisławem Betlejewskim, pseud. Roch, od pierwszych dni powstania sprawował opiekę duszpasterską nad powstańczą załogą Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych ze Zgrupowania „Róg”, należącego do Obwodu I – Śródmieście i Grupy AK „Północ”. Spowiadał członków załogi oraz ludność zgromadzoną w PWPW. Zgodnie z informacją o. Zdzisława Betlejewskiego odprawił w wytwórni cztery lub pięć Mszy świętych. Natomiast sanitariusze PWPW wspierali punkt sanitarny przy klasztorze franciszkańskim przy ul. Zakroczymskiej 1.
Podczas posługi w PWPW zebrał ponad 80 listów od członków rodzin lub przyjaciół adresatów i przekazał je Andrzejowi Wernicowi – historykowi i redaktorowi dziennika „Słowo Powszechne”. W 1981 r. listy zostały opublikowane.
W czasie powstania zakonnik niósł także pomoc mieszkańcom Warszawy. Pełnił posługę duszpasterską na Starym Mieście. Od 7 do 20 sierpnia 1944 r. kierował kuchnią przy klasztorze franciszkanów, gdzie codziennie zapewniano posiłki ok. 400 osobom. Ponadto codziennie opisywał wydarzenia w swoim pamiętniku. Niestety, gdy opuszczał Warszawę 31 sierpnia 1944 r., w rejonie ul. Okopowej Niemcy przeprowadzali rewizję, z obawy, przed którą musiał zniszczyć zapiski. Po upadku powstania kapelan przebywał w obozie przejściowym w Pruszkowie, w którym hitlerowcy przetrzymywali ludzi deportowanych z Warszawy po jej zniszczeniu. Panowały tutaj bardzo trudne warunki, brakowało jedzenia i środków higieny. Więźniowie cierpieli na poważne choroby. Wielu z nich zmarło z wycieńczenia.
W latach 1945-1954 oraz 1962-1965 pełnił obowiązki gwardiana klasztoru oraz rektora kościoła pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu oraz Sanktuarium św. Antoniego z Padwy przy ul. Zakroczymskiej 1. Odbudował i wyposażył zniszczone po wojnie zabudowania zakonne, przywrócił duszpasterstwo, podjął działania charytatywne oraz ocalił od zniszczenia wartościowe zabytki. Organizując odbudowę zniszczonego kościoła, nie miał gdzie się schronić, więc na noc budował szałas i czuwał, aby ruiny nie zostały splądrowane przez szabrowników. Pewnego razu z karabinem w ręku przepędził nawet grabieżców, który napadli na klasztor sióstr sakramentek na Rynku Nowego Miasta.
W latach 1945-1949 franciszkanin nadal niósł pomoc mieszkańcom Starówki. Kierował kuchnią wydającą dziennie 150 bezpłatnych obiadów, a także świetlicą z wyżywieniem dla 250 dzieci oraz przedszkolem zapewniającym miejsce 75 dzieciom. Prowadził także młodzieżową świetlicę Polskiego Czerwonego Krzyża dla 60 osób.
W 1945 r. podjął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W 1949 r. otrzymał tytuł magistra teologii na podstawie pracy Kościół i klasztor oo. Franciszkanów w Warszawie, którą napisał pod kierunkiem ks. prof. Józefa Umińskiego. W 1952 r. uzyskał stopień naukowy doktora teologii na postawie dysertacji Sprawy narodowościowe u franciszkanów śląskich w XIII wieku, którą przygotował pod kierunkiem wybitnego uczonego, ks. prof. Zdzisława Obertyńskiego. W 1954 r. jego praca doktorska ukazała się drukiem i została wprowadzona do obiegu naukowego. W latach 1956-1962 franciszkanin był kustoszem kustodii warszawskiej, czyli przełożonym jednostki administracyjnej swego zakonu, zrzeszającej większą liczbę klasztorów na danym terenie.
Wielką pasją o. Barana była praca w bibliotekach kościelnych. Był pierwszym i zarazem jedynym kapłanem w Polsce z tytułem bibliotekarza dyplomowanego. W latach 1945-1965 kierował Biblioteką Klasztoru Franciszkanów w Warszawie. Dodatkowo od 1954 r. do 1970 r. pełnił funkcję kierownika archiwum swego zakonu w Warszawie. Od nowa zorganizował stołeczną bibliotekę franciszkańską, która ucierpiała w czasie II wojny światowej. Uporządkował również zbiory zniszczone lub rozproszone w trakcie powstania warszawskiego. W latach 1971-1981 pracował w Bibliotece Głównej Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, gdzie od 1975 r. zajmował stanowisko dyrektora. Dziś biblioteka ta należy do Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Niepodważalną zasługą franciszkanina było zebranie obszernego zbioru wartościowych informacji o współbraciach zakonnych z archiwów w Rzymie, Watykanie i Wiedniu. Są to m.in. maszynopisy, rękopisy, ok. 150 tys. klatek mikrofilmów oraz ok. 120 teczek archiwaliów. Zasoby przekazał do Archiwum Prowincji oo. Franciszkanów w Warszawie oraz Instytutu Franciszkańskiego przy Wyższym Seminarium Duchownym w Łodzi-Łagiewnikach. W historiografii kościelnej zapisał się przede wszystkim jako autor ok. 620 opracowań, m.in. o św. Franciszku i św. Antonim, a także o dziejach świętych franciszkańskich. Opracował słownik biograficzny franciszkanów polskich, który już w 1980 r. zawierał informacje o 845 franciszkanach. Pisał również o losach franciszkańskich sanktuariów, klasztorów, instytucji i dzieł zakonnych. W 1962 r. władze franciszkańskie przyznały mu w uznaniu za zasługi na rzecz wspólnoty tytuł magistra zakonu. Na kilka tysięcy zgromadzonych przez niego pozycji Instytut Franciszkański przeznaczył osobny dział o nazwie Cesarianum. Do zbiorów przechowywanych w Łagiewnikach przybywają z różnych stron Polski badacze zajmujący się dziejami duchowych synów św. Franciszka z Asyżu.
Od 1952 r. starał się o wyniesienie na ołtarze kandydatów polskiego pochodzenia. Sprawował funkcję notariusza w procesie beatyfikacyjnym sióstr zakonnych: Marceliny Darowskiej i Józefy Karskiej. Ponadto był sędzią w procesie informacyjnym bp. Zygmunta Łozińskiego, o. Bernarda Łubieńskiego – redemptorysty oraz w procesie apostolskim bł. abp. Jerzego Matulewicza.
Udzielał się w Związku Nauczycielstwa Polskiego, Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich, Towarzystwie Miłośników Historii. Prowadził wykłady z historii Kościoła, zakonu franciszkanów, sztuki kościelnej, a także kultury franciszkańskiej. Uczestniczył w kongresach oraz konferencjach archiwistów i historyków zarówno w kraju, jak i za granicą. Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1974), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1979), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1980), a także Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1988).
Ojciec Baran został zapamiętany w oczach współbraci i współpracowników jako człowiek łagodny, życzliwy i skromny. Wyróżniał się pokorą i dobrodusznością, a także wdzięcznością. Spowiadał często i zawsze z zaangażowaniem. Udzielał sakramentów partyjnym działaczom, którzy przystępowali do nich w tajemnicy przed środowiskiem komunistycznym. Zawsze odpowiadał na pisma i listy. Miał wielu przyjaciół. Był niezwykle gościnny. W klasztorze często odwiedzali go znajomi profesorowie i kapłani.
W zakonie przeżył 62 lata, a w kapłaństwie 57 lat. Pod koniec życia długo i ciężko chorował. Zmarł 21 stycznia 1997 r. w wieku 82 lat. Na pogrzeb, który odbył się 24 stycznia 1997 r. w kościele franciszkanów przy ul. Zakroczymskiej 1 w Warszawie, przybyło mnóstwo osób – przedstawiciele władz duchownych i katolickich uczelni, członkowie rodziny, przyjaciele, współpracownicy. Maszy żałobnej przewodniczył biskup pomocniczy warszawski Władysław Miziołek, a kazanie wygłosił biskup pomocniczy łódzki Bohdan Bejze. Doczesne szczątki zmarłego franciszkanina złożono na Cmentarzu Powązkowskim.
Anna Olczak
Biogram powstał w ramach VI edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Krawczyk Maria Teresa, Działalność duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w Powstaniu Warszawskim, Warszawa 2001, mps w archiwum UKSW.
- Kulesza Juliusz, List z powstania, „Życie Wytwórni – tygodnik PWPW S. A.”, 01.08.2008 r., nr 27.
- Mierzejewski Radosław, W perymetrze Reduty PWPW, „Życie Wytwórni – wydanie specjalne miesięcznika PWPW S. A.”, 02.08.2021 r., nr 9.
- Żmuda Ryszard, Czesław Cezar Baran (1915-1997) OFM Conv., „Saeculum Christianum” 5 (1998), nr 1, s. 85-91.
- Szyran Jerzy OFM Conv., Wieczór wspomnień, „Lignum Vitae – rocznik teologiczny”, 2017, nr 18.
Źródła internetowe:
- https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/czeslaw-baran,1955.html [dostęp: 25.09.2024 r.]
