Ksiądz Zygmunt Trószyński urodził się 4 grudnia 1886 roku w Warszawie przy ulicy Leszno 9. Był synem wójta Młocin Mikołaja Trószyńskiego oraz jego trzeciej żony Marii z Richterów. Późniejszy ksiądz miał dwanaścioro rodzeństwa. Starszy brat Kazimierz Trószyński (weterynarz) oraz starsza siostra Maria Trószyńska przejęli opiekę nad niespełna siedmiomiesięcznym Zygmuntem po śmierci jego matki. Ochrzczony został w kościele pod wezwaniem św. Karola Boromeusza przy ulicy Chłodnej 9. Początkowo Zygmunt Trószyński uczył się w domu, następnie poszedł do warszawskiego gimnazjum. W 1903 roku, kiedy miał 17 lat, zmarł jego ojciec. 18 czerwca 1907 roku Trószyński zdał maturę w siedmioklasowej Szkole Realnej Zrzeszenia Kupców Warszawskich Wróblewskiego przy ul. Złotej 30 (obecnie jest to Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Czackiego). Po otrzymaniu świadectwa dojrzałości Trószyński rozpoczął studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednak już rok później przeniósł się na dominikański Uniwersytet we Fryburgu w Szwajcarii, gdzie studiował na wydziale teologicznym. To tam przyszły ksiądz odkrywał swoje powołanie. Do Warszawy wrócił zaraz po śmierci starszego brata, który finansował jego pobyt za granicą. Po powrocie wstąpił do Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie. Święcenia kapłańskie przyjął 6 lipca 1913 roku z rąk biskupa Kazimierza Ruszkiewicza w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, następnie został skierowany do pracy jako wikary w Wiskitkach pod Żyrardowem. W lutym 1915 roku w czasie I wojny światowej doszło do walk o Wolę Szydłowiecką, w czasie której ksiądz Trószyński opiekował się rannymi. W tym czasie zachorował na zapalenie płuc, które przekształciło się w początki gruźlicy. Jego leczenie trwało kilka miesięcy, najpierw w Warszawie w Przytułku dla Rzemieślników i Robotników Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności przy ul. Młynarskiej 29/31, a następnie w Otwocku. W 1915 roku ksiądz Trószyński wstąpił do mariańskiego nowicjatu w podwarszawskich Bielanach. 13 listopada 1916 roku złożył pierwsze śluby zakonne na ręce księdza Jerzego Matulewicza, generała marianów, a trzy lata później – śluby wieczyste. Od 1919 roku przebywał w domu bielańskim marianów, pełniąc funkcję radnego i jednocześnie wikariusza parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na warszawskich Bielanach. Rok później wraz z wybuchem wojny polsko-bolszewickiej ksiądz Zygmunt pełnił posługę kapelana w pociągach sanitarnych na Dworcu Gdańskim. W 1924 został wysłany do Stanów Zjednoczonych, jednak już dwa lata później wrócił do Warszawy, aby objąć probostwo na Bielanach. W maju 1929 roku otrzymał „Medal Pamiątkowy za wojnę 1918–1921 roku” za pełnienie obowiązków kapelana wojskowego.
W okresie międzywojennym ksiądz Trószyński otworzył na Marymoncie jadłodajnię, przedszkola, przytułki a także powołał miejscowy Caritas. Wraz z wybuchem II wojny światowej ksiądz Zygmunt został kapelanem 1 batalionu 40. Pułku Piechoty na Bielanach. Po kapitulacji Warszawy otworzył przy ulicy Lipowej na Bielanach schronisko dla żołnierzy rekonwalescentów, a także stworzył tajną organizację „Pomoc Żołnierzowi”, której członkowie wysyłali paczki do partyzantów oraz jeńców. Podczas okupacji wystawiał żydowskim dzieciom akty chrztu, a także ukrywał je u zakonnic oraz na plebanii. Od 1940 roku należał do Związku Walki Zbrojnej. Jako pseudonim konspiracyjny wybrał określenie arabskiej twierdzy „Alkazar”.
1 sierpnia 1944 roku ksiądz Zygmunt Trószyński o godzinie 11.00 stawił się na odprawie kapelanów zwołanej przez księdza Stefana Kowalczyka, pseudonim Biblia, na której pojawiło się tylko kilkunastu kapelanów. To właśnie wtedy ksiądz Trószyński dowiedział się o planowanej godzinie wybuchu powstania warszawskiego. Niezwłocznie wrócił na Marymont, gdzie ukrył dokumenty parafialne i rozpoczął swoją posługę jako kapelan II Obwodu Żoliborz Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Wynosił rannych z pola walki, ale także odprawiał msze św. przy ołtarzach polowych lub – gdy była taka możliwość – w kościele. 16 września Marymont został zdobyty przez Niemców. Tego dnia, kiedy ksiądz Trószyński przechodził przekopem w stronę Żoliborza, został ranny w policzek. Po opatrzeniu w szpitalu wrócił do swojej posługi kapłańskiej i pozostał na Żoliborzu do zakończenia walk w tej dzielnicy, czyli do 30 września. 2 października, po upadku powstania, ksiądz Zygmunt Trószyński, ps. Alkazar wyszedł z Warszawy wraz ludnością cywilną i przedostał się do Lasek, a następnie tułał się po podwarszawskich miejscowościach. Przebywał między innymi w Grodzisku Mazowieckim i Milanówku, gdzie starał się ratować ludzi przed wywózkami. Jeszcze w październiku 1944 roku rozkazem gen. Antoniego Chruściela „Montera” za zasługi podczas powstania został awansowany ze stopnia starszego kapelana (majora) do stopnia proboszcza (podpułkownika).
Ksiądz Trószyński do Warszawy wrócił już w styczniu 1945 roku. Od początku zajął się pomocą powracającej do stolicy ludności cywilnej i odbudowywaniem świątyni na Marymoncie. W 1947 roku założył w dawnych koszarach bursę im. Generała Stefana Roweckiego „Grota” dla sierot po poległych powstańcach. 18 stycznia 1949 roku, gdy przebywał na plebanii przy ul. Gdańskiej 6A, został aresztowany przez UB i osadzony w warszawskim więzieniu na Mokotowie. 1 stycznia 1950 roku Sąd Rejonowy skazał go na sześć lat więzienia za działalność konspiracyjną i chęć zmiany ustroju państwa polskiego, a 26 kwietnia został przeniesiony do więzienia we Wronkach – jednego z cięższych więzień politycznych w Polsce. W 1951 roku siostra księdza Trószyńskiego, Jadwiga, wystąpiła do prezydenta Bolesława Bieruta o ułaskawienie brata. W kwietniu Bierut zmniejszył karę do czterech lat więzienia, jednak nie ułaskawił kapłana, mimo że ksiądz Trószyński dwukrotnie pomógł jego córce Krystynie. W trakcie powstania kapłan opiekował się Krystyną Bierut, gdy ta w połowie sierpnia została ranna. Natomiast po upadku powstania dzięki dokumentom dostarczonym przez księdza Trószyńskiego córka Bieruta i jej matka uniknęły wywózki do Niemiec z obozu przejściowego w Pruszkowie.
18 stycznia 1953 roku, po czterech latach więzienia, ksiądz Trószyński wrócił do Warszawy, dopiero jednak po rehabilitacji w 1956 roku mógł znów pełnić posługę kapłańską jako wikary na Marymoncie (z powodu wyroku władze nie pozwoliły mu objąć probostwa), a także kapelanem sióstr urszulanek na Młocinach. W maju 1959 roku uchwałą Rady Państwa został odznaczony Krzyżem Partyzanckim. Ostatni rok swojego życia spędził w Domu Księży Emerytów w Otwocku. Ksiądz Zygmunt Trószyński, ps. Alkazar zmarł 22 czerwca 1965 roku, trzy dni później ksiądz biskup Zygmunt Choromański celebrował mszę żałobną kapelana w kościele Matki Bożej Królowej Polski na Marymoncie. Pochowano go na Cmentarzu Wawrzyszewskim w Warszawie, w kwaterze ojców marianów. W 1993 roku kapituła generalna ojców marianów w Rzymie przyjęła dokument, w którym poleciła zbieranie dokumentów świadczących o świętości księdza Trószyńskiego w celu ewentualnego wszczęcia procesu beatyfikacyjnego.
Julia Malinowska
Julia Malinowska
Biogram powstał w ramach II edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- „Gdy zaczniemy walczyć miłością…” Portrety kapelanów powstania warszawskiego, red. Grzegorz Górny, Aleksander Kopaliński, Warszawa 2004.
- Trojan Krzysztof, W cieniu Krzyża. Dzieje parafii pw. Nawrócenia św. Pawła Apostoła w Skórcu, Licheń 2007.
- Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 1: 1948–1952, red. Paweł Skibiński, Ewa Czaczkowska, Andrzej Gałka, Anna Rastawicka, Krzysztof Wiśniewski, Warszawa 2017.
- Zasada Stanisław, Duch 44 siła ponad słabością. Duchowi przywódcy Powstania Warszawskiego, Kraków 2018.
Źródła internetowe:
- Pamiątka nabożeństwa w 25. rocznicę śmierci ks. Zygmunta Trószyńskiego w kościele Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej na Marymoncie, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/plain-content?id=20831 [dostęp: 12.09.2020]
- Petrowa-Wasilewicz Alina, Tablica pamięci ks. Zygmunta Trószyńskiego “Alkazar”. https://www.parafia-marymont.pl/aktualnosci/tablica-pamieci-ks-zygmunta-troszynskiego-alkazar/ [dostęp: 16.09.2020].
- Powstańcze biogramy – Zygmunt Trószyński, Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/zygmunt-troszynski,46393.html [dostęp: 7.09.2020].
- Rygielski Jacek, Zygmunt Trószyński (1886-1965), Zgromadzenie Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia NMP, https://padrimariani.org/ks-zygmunt-troszynski/ [dostęp: 7.09.2020].
- Tryliński Janusz, Zygmunt Trószyński „Alkazar”, Żubry1994.pl, http://www.zubry1944.pl/x-zygmunt-troszynski/ [dostęp: 9.09.2020].
