Ksiądz Stefan Ugniewski urodził się 1 września 1890 roku w Warszawie. Był wychowankiem Gimnazjum im. gen. Pawła Chrzanowskiego w Śródmieściu (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego). Po odbyciu formacji seminaryjnej oraz studiów filozoficzno-teologicznych przyjął w 1913 roku święcenia kapłańskie z rąk bp. Konstantego Ruszkiewicza w kościele Świętego Krzyża. Pracował jako wikariusz w następujących parafiach: św. Anny w Piasecznie, św. Rocha w Jazgarzewie oraz parafiach warszawskich: Najświętszej Maryi Panny na Nowym Mieście, św. Augustyna na Nowolipkach i Najświętszego Zbawiciela w Śródmieściu. W 1920 r. został przyjęty do Wojska Polskiego jako kapelan 16. Pułku Ułanów Wielkopolskich. Za zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Będąc kapelanem wojskowym i biorąc udział w wojnie polsko-bolszewickiej ks. Stefan Ugniewski dobrze rozumiał losy żołnierzy I wojny światowej i ich rodzin. Z troski o nich, wspólnie z bp. Stanisławem Gallem, ks. Zygmuntem Kaczyńskim, gen. Władysławem Olszewskim i gen. Stefanem Suszyńskim w 1922 r. założył Fundację im. Ojca Świętego Piusa XI. Fundacja nabyła we własność budynki w podwarszawskim Chotomowie i Tarchominie, gdzie prowadziła dwa domy dla sierot żołnierzy I wojny światowej, warsztaty dla inwalidów itp. W sierpniu 1925 r. ks. Ugniewski osobiście złożył papieżowi relację z przebiegu prac
w Chotomowie.
W latach 1928–1933 ks. Ugniewski był administratorem parafii garnizonowej w Cytadeli Warszawskiej. Przebudował tamtejszą cerkiew na kościół katolicki św. Jerzego. Z dniem
1 sierpnia 1933 roku przeniesiono go w stan spoczynku z równoczesnym przeniesieniem ewidencyjnym do Polowej Kurii Biskupiej.
Po przejściu w stan spoczynku ks. Ugniewski został zamianowany proboszczem parafii św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu. W tamtym czasie istniał tam tylko stary drewniany kościołek oraz jeszcze nieukończony kościół murowany. Dzięki aktywnym działaniom proboszcza już w 1935 r. budowa ruszyła naprzód i wkrótce w nowym kościele można było odprawiać nabożeństwa. W 1939 r. poświęcono dwa nowe dzwony, którym nadano imiona Jan i Józef. Szczęśliwie udało się je ukryć przed wkroczeniem Niemców do Warszawy.
W czasie powstania warszawskiego ks. był kapelanem Armii Krajowej i pomagał powstańcom. W podziemiach nowego kościoła przez jakiś czas znajdował się szpital polowy. Podczas walk powstańczych o Żoliborz w sierpniu 1944 roku świątynia uległa częściowemu zniszczeniu. Spłonął dach, lecz konstrukcja budowli ocalała. Ksiądz por. Bogdań Kończak wspominał, że podczas wynoszenia ze zdewastowanego kościoła obrazu Matki Bożej Częstochowskiej ks. Ugniewski ukląkł i płacząc całował święty wizerunek”.
Po wojnie duchowny przystąpił do odbudowy świątyni, by jak najszybciej przywrócić jej piękną krasę. Ściany kościoła pokrył epitafiami ku czci poległych i zamordowanych podczas okupacji i powstania żołnierzy Armii Krajowej Konsekracji odbudowanego kościoła dopełnił 6 września 1963 roku prymas Stefan Wyszyński, który w okolicznościowej homilii przypomniał, że żoliborska świątynia była ważnym punktem oporu w powstaniu warszawskim. Po wojnie proboszcz był godnym zaufania pomocnikiem prymasa Stefana Wyszyńskiego.
W czasach programowej ateizacji społeczeństwa polskiego przez komunistów ks. Ugniewski zawsze gorliwie działał na rzecz ewangelizacji, szczególnie dzieci i młodzieży, czym naraził się władzom. Wielokrotnie wzywano go na przesłuchania i kilka razy ukarano go karą grzywny. Za nauczanie religii w szkole karano go kwotą 1500 zł, a za zainstalowanie megafonów na zewnątrz kościoła bez zezwolenia Urzędu Radiofonii w czasie obchodów Milenium Chrztu Polski w 1966 r. skazano go na 800 zł grzywny.
Wśród licznych obowiązków duszpasterskich i administracyjnych ks. Ugniewski znajdował czas na pisanie artykułów, kazań i przemówień okolicznościowych. Pod jego kierunkiem ukazywało się pismo „Parafija Żoliborska”, które było jednym z pierwszych czasopism parafialnych w stolicy. Na jego łamach ukazywały się teksty o życiu parafii, wiadomości
o życiu Kościoła na świecie, sprawozdania z działalności grup parafialnych itp. Jest to niezwykle cenne źródło zarówno do odtworzenia życia parafialnego z tamtych czasów, jak również po poznania charakteru ks. Ugniewskiego, który na kartach parafialnego wydawnictwa zamieszczał swoje opinie i komentarze na temat różnych wydarzeń.
Proboszczem parafii św. Stanisława Kostki był do swojej śmierci 8 września 1974 roku w 84. roku życia i 61. roku kapłaństwa. W pamięci parafian zapisał się jako ksiądz oddany Bogu i Kościołowi, a przy tym zasłużony syn Ojczyzny. Uroczystościom pogrzebowym 11 września 1974 roku w żoliborskim kościele przewodniczył sam prymas Wyszyński. Trumnę z ciałem ks. Ugniewskiego złożono na Cmentarzu Powązkowskim.
Lidia Downarowicz
Biogram powstał w ramach V edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Archiwum Kurii Metropolitalnej Warszawskiej: Teczka osobowa ks. Stefana Ugniewskiego 1890–1974:
- Chronologiczny wykaz miejsc posługi ks. Stefana Ugniewskiego w parafiach archidiecezji warszawskiej, mps, b.sygn.
- Curriculum vitae ks. Stefana Ugniewskiego, rkps, b. sygn.
- List ks. Stefana Ugniewskiego do kard. Stefana Wyszyńskiego, 16 X 1957, mps, b. sygn..
- Mowa ks. Stefana Ugniewskiego wygłoszona w archikatedrze św. Jana w Warszawie w dniu 22 września 1960 r. na uroczystość złożenia do sarkofagów doczesnych szczątków ks. abp. Popiela i książąt Mazowsza: Janusza Starszegoo i Bolesława III, mps, b. sygn.
- Mowa żałobna ks. prałata dr. Stefana Ugniewskiego wygłoszona na pogrzebie śp. ks. Zygmunta Trószyńskiego w kościele Matki Bożej Królowej Polski na Marymoncie dnia 25 czerwca 1965, mps, b. sygn.
- Pismo kanclerza Kurii Metropolitalnej Warszawskiej do ks. Stefana Ugniewskiego, 2 I 1958, mps, b. sygn.
- Parafija Żoliborska, red. ks. prałat Stefan Ugniewski, Warszawa 1934-1939.
- Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924
- Rocznik oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934.
- Romaniuk Marian Piotr, Życie, twórczość i posługa Prymasa Tysiąclecia, 2: 1956-1965, Warszawa 1996; t. 4: 1972-1981, Warszawa 2002.
Źródła internetowe:
- Ceglarek Michał, Życiorys ks. Stefana Ugniewskiego, Archiwum Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego, 2016, https://archiwum-ordynariat.wp.mil.pl/pl/378_20597.html [dostęp: 14.09.2023].
- Degiel Rafał, Nasza Historia: Początki Fundacji Piusa XI w Chotomowie, Gazeta Powiatowa, 2022, https://gazetapowiatowa.pl/poradniki/nasza-historia/nasza-historia-poczatki-fundacji-piusa-xi-chotomowie/ [dostęp: 15.12.2023].
- Kurkiewicz Michał, Nauczyciele Jerzego, Rzeczpospolita, 2014, https://www.rp.pl/plus-minus/art12218621-nauczyciele-jerzego [dostęp: 15.12.2023].
- Mądrzak Marek, Wspominki akowskie na Żoliborzu, Salon24, 2011, https://www.salon24.pl/u/lustratorpolski/359355,wypominki-akowskie-na-zoliborzu [dostęp: 15.12.2023].
- Powstanie Warszawskie-spotkanie z „Kodanem”, SzamoInfo, 2013, https://www.youtube.com/watch?v=3APnbIijV2Y&t=7s [dostęp: 15.12.2023].
