Ksiądz Stanisław Małek urodził się 6 lutego 1895 r. w Świdnie w powiecie grójeckim. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie. Święcenia kapłańskie otrzymał 26 stycznia 1919 r. z rąk biskupa pomocniczego warszawskiego Stanisława Galla. Pracował jako wikariusz w parafii św. Małgorzaty w miejscowości Góra Świętej Małgorzaty k. Łęczycy, następnie w parafii św. Benedykta w Radziwiu (obecnie dzielnica Płocka). W grudniu 1919 r. zgłosił się jako ochotnik do służby duszpasterskiej w Polowym Wojsku Polskim. W dniu 18 grudnia 1919 r. został mianowany kapelanem 8. Pułku Piechoty Legionów oraz kapelanem Garnizonu Lublin. Zajął się opuszczoną i niszczejącą cerkwią pułkową, która została dostosowana do zasad liturgii katolickiej i przeznaczona na potrzeby duszpasterstwa wojskowego. Otrzymała ona nazwę Załogowy Kościół Wojska Polskiego w Lublinie. Latem 1920 r. ks. Małek został kapelanem 9. Pułku Piechoty Legionów, walczącego w wojnie polsko-bolszewickiej. Uczestniczył w polskiej kontrofensywie spod Hrubieszowa. Mimo szalejącej wojny, uczył analfabetów (zarówno żołnierzy, jak i dzieci w miejscach stacjonowania pułku ). W dniu 17 września 1920 r. został kapelanem 3. Dywizji Piechoty Legionów, a 30 listopada 1920 r. kapelanem VI Brygady Piechoty Legionów. 8 grudnia 1921 r. powierzono mu funkcję kapelana Rejonu Duszpasterskiego na Pradze i proboszcza parafii św. Klemensa Dworzaka na Pradze. Był również kapelanem Garnizonu Warszawa–Praga oraz proboszczem kościoła garnizonowego w Rembertowie. Warto przypomnieć, że był także proboszczem parafii cywilnej w Rembertowie. Ksiądz Małek był inicjatorem budowy pomnika poległych żołnierzy na polach Ossowa. W 1928 r. został notariuszem Sądu Biskupa Polowego Wojsk Polskich oraz obrońcą węzła małżeńskiego, czyli duchownym, który w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa przedkłada argumenty przemawiające przeciwko stwierdzeniu nieważności małżeństwa. W Nowy Rok 1934 r. otrzymał awans na stopień majora, a 22 grudnia 1934 r. zamianowany pełniącym obowiązki dziekana Okręgu Korpusu nr I w Warszawie. W 1935 r. zainicjował wzniesienie obelisku Marszałka Józefa Piłsudskiego na placu przed bramą główną Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Pomnik odsłonięto 10 listopada 1935 roku. W marcu 1936 r. wybrany do Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów. W dniu 2 maja 1936 r. został mianowany pełniącym obowiązki dziekana Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, a 18 maja 1937 r. Dziekanem Generalnym Korpusu Ochrony Pogranicza.
W kampanii wrześniowej 1939 r. był dziekanem Armii „Modlin”, dowodzonej przez generała brygady Emila Przedrzymirskiego–Krukowicza. Po kapitulacji jednostki 27 września uniknął niewoli niemieckiej i wrócił do Warszawy. Działał w konspiracji ZWZ-AK. Od 1942 r. był dziekanem Komendy Obszaru Warszawskiego Armii Krajowej. W 1943 r. został członkiem Kurii Polowej AK. W lipcu następnego roku mianowany drugim zastępcą Naczelnego Kapelana AK (księdza płk. Tadeusza Jachimowskiego). W chwili wybuchu powstania warszawskiego 1 sierpnia 1944 r. przebywał na Pradze, lecz szczegółów dotyczących jego posługi w dniach powstania nie ustalono. W 1945 r. posługiwał jako wikariusz w parafii Chrystusa Króla na Targówku oraz uczył religii w praskich szkołach. Zmarł 24 października 1947 r. i został pochowany na Cmentarzu Bródnowskim. Jego wkład w działalność polskiego podziemia niepodległościowego został doceniony dopiero po wielu latach. Duchowny został odznaczony Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, Medalem za Długoletnią Służbę, Łotewskim Medalem Wojennym i Papieskim Krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice. Jego nazwisko umieszczono na tablicy poświęconej proboszczom parafii wojskowej w kościele Matki Boskiej Zwycięskiej w Rembertowie.
Anna Małgorzata Gmyrek
Biogram powstał w ramach IV edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Archiwum Kurii Metropolitalnej Warszawskiej (AKMW): Teczka personalna ks. Stanisława Małka 1895–1947:
- Pismo ks. Małka do Kurii Metropolitalnej Warszawskiej, 20 VII 1946, rkps, b. sygn.
- Wniosek do Kurii Metropolitalnej Warszawskiej o wystawienie litterae passus, 20 VII 1946, rkps, b. sygn.
- Chodyniecki Dariusz, Wojskowa służba kapelańska w czasie II wojny światowej, „Saeculum Christianum” 5 (1998), nr 2, str. 59–102.
- Instrukcja w sprawie opieki duszpasterskiej nad młodzieżą szkolną, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 31 (1947), nr 8–9, s. 189–190.
- Kapelani wrześniowi. Służba duszpasterska w Wojsku Polskim w 1939 r. Dokumenty, relacje, opracowania, pod red. Wiesława Jana Wysockiego, Warszawa 2001.
- Kępa Zbigniew, Dziekanat katolicki Korpusu Ochrony Pogranicza, „Problemy Ochrony Granic” 10 (1999), str. 143–152.
- Koprowska Marcelina, Życie religijne podczas Powstania Warszawskiego, Warszawa 2022.
- Odziemkowski Janusz, Frątczak Sławomir, Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa 1996.
- Odziemkowski Janusz, Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914–1945, Warszawa 1998.
- Podlewski Stanisław, Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w II wojnie światowej, Warszawa 1982.
- Służba duszpasterska Armii Krajowej w powstaniu warszawskim, wybór i opracowanie dokumentów Piotr Matusak, Siedlce 1996.
- Szwedo Bogusław, Kapelani wojskowi na drogach ku niepodległości. Sto biogramów na stulecie Biskupstwa Polowego w Polsce, Warszawa 2019.
- Zmiany wśród duchowieństwa, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 31 (1947), nr 10–11, str. 210.
Źródła internetowe:
- Wajs Dariusz, Kapelani w powstaniu warszawskim: Organizacja i działalność [Cz. I], wMeritum.pl, 2015, https://wmeritum.pl/kapelani-w-powstaniu-warszawskim-cz-1-organizacja-i-dzialalnosc/114881 [dostęp: 09.2022].
