Ksiądz płk Jerzy Sienkiewicz urodził się 15 września 1883 r. w Okinczycach (obecnie obwód miński na Białorusi). Jego rodzicami byli Konstanty i Helena Julia z Czeczukowiczów.
Uczęszczał do gimnazjum filologicznego w Kołomnie (aktualnie w obwodzie moskiewskim). Brał tam czynny udział w nauczaniu i uświadamianiu narodowym Polaków służących w wojsku rosyjskim. Studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Moskiewskim. Był tam członkiem tajnej organizacji niepodległościowej zajmującej się nauczaniem i rozbudzaniem polskości. Następnie studiował teologię w Seminarium Duchownym w Wilnie. 8 czerwca 1908 r. otrzymał święcenia kapłańskie.
Do 18 marca 1911 r. był wikarym w Ostrej Bramie i notariuszem wileńskiej Kurii Biskupiej. Do 26 czerwca 1913 r. pełnił funkcję kapelana przy kaplicy Dobroczynności oraz redaktora wileńskiego tygodnika “Przyjaciel”. W przedrukowanym z “Wiadomości Salezyańskich” artykule pt.: „Jak ksiądz Bosko przemawiał do dzieci”, cenzura dopatrzyła się zniewagi religii prawosławnej. Za szerzenie idei niepodległościowych pskowski sąd okręgowy skazał go na cztery lata pozbawienia wolności. Karę miał odbywać w miejscowej twierdzy. Rosjanie mieli go za groźnego kapłana nacjonalistę, którego propolską działalność należało powstrzymać.
Wybuch pierwszej wojny światowej zastał go w więzieniu w Pskowie. Więzienną celę opuścił 17 czerwca 1915 r. na skutek amnestii wywołanej działaniami wojennymi. W 1916 r. wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 r. został aresztowany przez Niemców i internowany w Colle-Schlos a następnie w Czersku. Po wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech w 1918 r. został uwolniony. Do Wilna wrócił 15 listopada 1918, gdzie ponownie pełnił funkcję proboszcza parafii św. Jakuba.
W styczniu 1919 r. jako kapelan “Samoobrony Wileńskiej” brał udział w walkach z bolszewikami o Wilno w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej. Po zajęciu miasta przez bolszewików wstąpił do formowanej I Dywizji Litewsko-Białoruskiej. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919-1920 pełnił funkcję dziekana Frontu Litewsko-Białoruskiego, 4 armii i Dowództwa Frontu Północno-Wschodniego pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego. W Centralnym Archiwum Wojskowym zachowała się notatka dotycząca ks. Sienkiewicza, który: „dał się poznać jako niezwykle energiczny, do samozaparcia pracowity i pełen ideowego patriotyzmu kapelan”. Odnotowano także, iż był zarówno na pierwszej linii frontu jak i niestrudzenie spieszył rannym z posługą szpitalną.
Po zakończeniu wojny, ówczesny Ojciec Święty Pius XI, mianował ks. Sienkiewicza tajnym szambelanem papieskim. Następnie ksiądz Sienkiewicz został duszpasterzem Okręgu Wojskowego w Lublinie. W 1921 r. oddelegowany do Dowództwa Okręgu Generalnego w Grudziądzu, gdzie został szefem duszpasterstwa katolickiego na terenie Pomorza.
W 1923 r. ks. Sienkiewicz został rektorem kościoła garnizonowego św. Katarzyny w Toruniu. Był jednocześnie Szefem Duszpasterstwa Katolickiego Okręgu Korpusu VIII przeniesionego w 1922 r. z Grudziądza do Torunia. Zadaniem ks. Sienkiewicza była organizacja duszpasterstwa wojskowego na Pomorzu. Miał za zadanie stworzyć od podstaw wojskową strukturę kościelną w Toruniu i na Pomorzu, m.in. poprzez dobór doświadczonych kapłanów, którzy pełniliby posługę na terenach dopiero co przyłączonych do Polski.
Dzięki staraniom ks. Sienkiewicza przed kościołem odsłonięto 3 maja 1927 r. pięciometrowy pomnik Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. Ksiądz Sienkiewicz wiele czasu poświęcał także na działalność społeczną. Był członkiem Komisji Rewizyjnej Rady Administracyjno-Gospodarczej w Kurii Biskupiej Wojsk Polskich i sędzią Sądu Biskupiego Wojska Polskiego. Udzielał się w Komitecie Budowy Domu Żołnierza w Toruniu, w Radzie Nadzorczej Pomorskiej Ligi Obrony Powietrznej Państwa, w Zarządzie Opieki Rodzicielskiej przy Państwowym Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Był także (1928-1932) sekretarzem Zarządu Okręgu i Komitetu Okręgowego Polskiego Czerwonego Krzyża na Pomorzu, a w latach 1932-1933 prezesem Zarządu pomorskiego okręgu PCK. W 1931 r. został uhonorowany Odznaką Honorową PCK. Był także członkiem zarządu Komitetu Wojewódzkiego Pomocy Polskiej Młodzieży Akademickiej w Toruniu i członkiem zarządu Oddziału Pomorskiego ZHP.
31 sierpnia 1933 r. został przeniesiony w stan spoczynku i zwolniony z wojska. Opuścił Toruń i przeniósł się do swej macierzystej diecezji w Wilnie. Do wybuchu drugiej wojny światowej był w administratorem w Czarnej Wsi (1935) oraz w Zabłudowie (woj. białostockie) (1937). W 1939 r. mieszkał w Warszawie przy ul. Chocimskiej 35 na Mokotowie, gdzie zastał go wybuch drugiej wojny światowej.
W trakcie drugiej wojny światowej ks. Sienkiewicz był jednym z członków tajnej organizacji “Towarzystwo Patriotyczne”, która popierała politykę gen. Władysława Sikorskiego, Naczelnego Wodza i Premiera Rządu Polskiego w Londynie i skupiała wiele osobistości inteligencji warszawskiej ze świata polityki, nauki, kultury i literatury.
Po powołaniu 14 lutego 1942 r. Armii Krajowej, Biskup Polowy gen. dr ks. Józef Gawlina na wniosek gen. Stefana „Grota” Roweckiego mianował ks. prałata płk. dr Tadeusza Jachimowskiego Naczelnym Kapelanem AK polecając mu jednocześnie utworzenie konspiracyjnej Kurii Polowej Armii Krajowej. Ksiądz Sienkiewicz został I Zastępcą Naczelnego Kapelana. W skład Kurii Polowej AK “NAKASZ” wchodzili m. in.: Naczelny Kapelan i Wikariusz Generalny Biskupa Polowego na Kraj ks. prałat płk. Dr Tadeusz Jachimowski ps. Budwicz, I Zastępca Naczelnego Kapelana ks. prałat płk Jerzy Sienkiewicz ps. Guzenda, Juraha, II Zastępca Naczelnego Kapelana ks. ppłk. Józef Małek ps. Pilica, Kanclerz Kurii Polowej, Intendent Kurii Polowej i 4 członków Kurii Polowej. Siedziba Naczelnego Kapelana AK znajdowała się na terenie Szpitala Miejskiego św. Rocha, obok Uniwersytetu na Krakowskim Przedmieściu.
8 lipca 1944 r. Naczelny Kapelan AK przekazał Biskupowi Polowemu ks. Józefowi Gawlinie pseudonimy trzech księży, którzy w nagłym wypadku mieliby go automatycznie zastąpić. Byli to: ks. Jerzy Sienkiewicz ps. Juraha, ks. płk. Franciszek Juszczyk ps. Świrada oraz ks. ppłk. Józef Małek ps. Pilica.
Ksiądz Jachimowski i ks. Sienkiewicz, jako jego zastępca współpracowali ściśle z Delegaturą Rządu na Kraj. Należeli także do Komisji Duchowieństwa działającej w Departamencie Wyznań Delegatury Rządu, reprezentującej całe katolickie duchowieństwo polskie wobec polskich władz podziemnych.
1 sierpnia 1944 r w chwili wybuchu powstania warszawskiego Naczelny Kapelan AK ks. płk. Jachimowski znajdował się na ul. Elektoralnej i od samego początku był pozbawiony możliwości kontaktu z Komendą Główną w fabryce Kamlera na Woli i Komendą Okręgu mieszczącą się w budynku przy ul. Jasnej. Tam, na drugim piętrze znajdował się także referat “Duszpasterstwo Wojskowe”. Urzędował tam dziekan obszaru stolicy ks. płk. Stefan Kowalczyk “Biblia”, który stał się też faktycznym Naczelnym Kapelanem powstania. 7 sierpnia 1944 r. ksiądz Jachimowski znalazł się w kościele św. Wojciecha na Woli, gdzie następnego dnia, po wypędzeniu wszystkich z kościoła przez Niemców, został wywołany z tłumu i zamordowany.
Ksiądz Sienkiewicz tak jak Naczelny Kapelan AK został odcięty od Dowództwa i pozbawiony wszelkiej z nim łączności, ponieważ w momencie rozpoczęcia walk znajdował się w mieszkaniu swego bratanka przy ul. Leszno. Nieznane są dokładne losy ks. Jerzego Sienkiewicza w czasie powstania. Wiadomo jedynie, iż pełnił posługę kapelana wśród powstańców i ludności cywilnej. Po kapitulacji razem z ludnością cywilna trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie.
7 października 1944 r. ks. Sienkiewicza spotkał ks. Mieczysław Paszkiewicz w Milanówku. 26 października 1944 r. ks. Sienkiewicz został wikariuszem generalnym AK, a od listopada 1944 naczelnym kapelanem Sił Zbrojnych. Zatwierdzony został do tej funkcji 22 grudnia 1944 r. i pełnił ją do marca 1945 r.
Po zakończeniu wojny ks. Jerzy Sienkiewicz pełnił posługę duszpasterską w parafii Żuków (gm. Grodzisk Mazowiecki), gdzie zmarł w 1947 r. w wieku 64 lat, z których 39 przypadło na stan kapłański. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu. Mogiła ks. Sienkiewicza nie zachowała się na cmentarzu parafialnym w Żukowie, gdyż po wojnie została przeniesiona w jego „rodzinne strony”.
Stefan Kołucki
Biogram powstał w ramach IV edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Kalwarczyk Grzegorz, Przewodnik po parafiach i kościołach archidiecezji warszawskiej, t. 1, Warszawa 2014.
- Krahel Tadeusz, Martyrologia duchowieństwa archidiecezji wileńskiej 1939–1945, Białystok 2020.
- Podlewski Stanisław, Wierni Bogu i Ojczyźnie, Warszawa 1982.
- Przybyszewski Karol, Toruński Słownik Biograficzny, t. 1, Toruń 1998.
- Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej, red. Julian Humeński, Warszawa 1984.
- Wójcicki Dominik, Jerzy Sienkiewicz – Ksiądz pułkownik, który zbudował pomnik Królowej Korony Polskiej, „Niedziela” 2007, nr 34, 26 VIII 2007 (edycja toruńska: „Głos z Torunia”).
Źródła internetowe:
- Przybyszewski Kazimierz, Jerzy Sienkiewicz, e-Wietor – Wielka Torunia, 2012, https://e-wietor.pl/sienkiewicz-jerzy/ [dostęp: 08.07.2022].
