Urodził się 9 października 1890 r. w Żegocinie k. Bochni jako najstarszy syn Jana i Katarzyny z d. Bobowskiej. W 1902 roku podjął naukę w gimnazjum w Bochni, a od 1906 r. uczęszczał do gimnazjum w Tarnowie, gdzie w 1910 r. zdał egzaminy maturalne. Początkowo nie wiedział, co chce robić w życiu. Udał się do pobliskiego sanktuarium w Pasierbcu, by przed wizerunkiem Matki Boskiej Pocieszenia prosić o rozeznanie powołania. Poczuł jednoznacznie, że jego powołaniem jest kapłaństwo, dlatego wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie. Jego droga do kapłaństwa nie była jednak łatwa, a i samo powołanie przechodziło poważnie próby. Pewnego razu zakochała się w nim bogata szlachcianka, która namawiała go do małżeństwa oraz zmiany kierunku studiów. Jeden z mieszkańców Żegociny, zazdrosny o możliwość kształcenia się syna ubogiej wdowy, złożył donos do Kurii Biskupiej, że widział kleryka Juszczyka w towarzystwie młodych kobiet. Alumn został usunięty z tarnowskiego seminarium, lecz nie zrezygnował z kapłaństwa. W 1911 r. podjął naukę w Wyższym Seminarium Duchownym w Przemyślu. Święcenia prezbiteratu otrzymał 5 lipca 1914 r. z rąk biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara.
Droga kapłańskiego życia ks. Juszczyka była dynamiczna i pełna nieoczekiwanych zwrotów akcji. Od września 1914 r. do grudnia 1915 r. pełnił funkcję wikariusza w parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzostku. 11 grudnia 1915 r. został mianowany kapelanem wojskowym w armii austro-węgierskiej na czas wojny. Od 14 do 31 grudnia 1915 r. stacjonował z całym garnizonem w Przemyślu. Kolejny rok spędził w Sanoku, gdzie pełnił obowiązki kapelana garnizonu i szpitala. 24 lutego 1917 r. został przeniesiony do 10 Pułku Piechoty, z którym wyjechał na front rumuński., a w połowie maja 1917 r. na front włoski. W czasie walk we Włoszech został ciężko ranny w nogę. 25 maja 1918 r. przydzielono go do superioratu polowego w Przemyślu, 22 czerwca 1918 r. został kapelanem szpitala rezerwowego i kadry 40. Pułku Piechoty w Samborze, a 3 października 1918 r. otrzymał karne przeniesienie na stanowisko kapelana szpitala wojskowego w Jarosławiu. Była to kara za „głoszenie buntowniczych i podburzających kazań” i obronę maltretowanych żołnierzy polskich.
Spodziewając się rychłego odrodzenia Polski, 1 listopada 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego. Nadal pełnił posługę w jarosławskim szpitalu wojskowym, gdzie oprócz sprawowania tradycyjnych czynności duszpasterskich, udzielał się jako sanitariusz. Od 5 grudnia 1918 r. był kapelanem Grupy Operacyjnej płk. Henyka Minkiewicza, z którą odbył kampanię zimową pod Chyrowem. 1 maja 1919 r. został kapelanem 3. Dywizji Piechoty Legionów. Z żołnierzami tej formacji zbrojnej wziął udział w ofensywie na Zbrucz. 3 lipca 1919 r. został mianowany majorem proboszczem 3. Dywizji Piechoty Legionów. Jesienią 1919 r. wyjechał na front bolszewicki nad Dźwinę. Podczas postoju dywizji w Dauksztach w zaimprowizowanej szkole uczył dzieci polskie i litewskie oraz urządził kaplicę dla wojska i ludności cywilnej. W styczniu 1920 r. uczestniczył w ataku na Dyneburg, biorąc udział w operacji wyzwalania Łotwy spod okupacji bolszewickiej. Był w składzie 7. Dywizji Piechoty Armii „H” w stopniu starszego kapelana (majora). W lutym 1920 r. podczas walk na froncie nabawił się ciężkiego zapalenia płuc, dlatego następne miesiące spędził na kuracji zdrowotnej. Po powrocie do służby w maju 1920 r. pełnił rozmaite funkcje w duszpasterstwie wojskowym. Najpierw został proboszczem Garnizonu Wilno, , od 1 lipca 1920 r. był dziekanem 7. Armii, od 13 lipca referentema Dowództwa Okręgu Etapowego 1. Armii, a 17 sierpnia 1920 r. objął obowiązki kapelana Szpitala Okręgowego w Kielcach. W kolejnych latach był m.in. proboszczem 7. Dywizji Piechoty w Częstochowie (1921), a później proboszczem parafii wojskowej Najświętszego Serca Pana Jezusa w Przemyślu i zastępcą dziekana Dowództwa Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu (1921-1935). Posługę w tym ostatnim miejscu łączył z funkcją kapelana Szpitala Okręgowego nr 10 (1933-1934). W czerwcu 1934 r. Biskup Polowy Wojska Polskiego Józef Gawlina ustanowił go administratorem parafii wojskowej pw. św. Michała Archanioła we Włocławku. Po pięciu latach posługi na ziemi włocławskiej ks. Juszczyk otrzymał 30 sierpnia 1939 roku otrzymał przeniesienie do 67. Pułku Piechoty, wchodzącego w skład 4. Dywizji Piechoty Armii „Pomorze” i zajmującego stanowisko między Brodnicą a Wąbrzeźnem.
Szczególnie obfitujące w wydarzenia w życiu ks. Juszczyka były lata II wojny światowej, podczas której angażował się w służbę duszpasterską w podziemnych strukturach Państwa Polskiego. We wrześniu 1939 r. został proboszczem 44. Dywizji Piechoty Rezerwowej, formowanej w rejonie Dłutów-Tuszyn na tyłach Armii „Łódź”. 15 września 1939 r. jego dywizja została skierowana z okolic Cegłowa do Warszawy, gdzie walczyła na obszarze Pragi w ramach Grupy Operacyjnej gen. Juliusza Zulaufa). Z rozkazu dwowódcy Armii „Warszawa” gen. Juliusza Rommla 22 września 1939 r. został pełniącym obowiązki dziekana odcinka ” Wschód” (Praga).. Po kapitulacji stolicy i rowiązaniu Armii „Warszawa” ks. Juszczyk objął obowiązki dziekana Szpitala Ujazdowskiego, który mieścił się w budynkach Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w dzielnicy niemieckiej. W konspiracji używał pseudonimu „Świrad”. Do 1940 r. chodził w mundurze, później tylko w sutannie. Odprawiał Msze św. w kaplicy w głównym budynku szpitala, urządzał obchody święta Konstytucji 3 Maja. Był aresztowany i przesłuchiwany w siedzibie gestapo przy al. Szucha, ale po trzech wyszedł na wolność. Uporządkował cmentarz polowy na terenie szpitala i nadał mu nazwę Cmentarz Obrońców Warszawy. Od 1940 r. chował zmarłych żołnierzy na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W dobie eksterminacji ludności żydowskiej niósł pomoc wyznawcom religii mojżeszowej ukrywanym w szpitalu i wystawiał im fałszywe metryki chrztu. W 1943 r. szef Służby Duszpasterstwa Sił Zbrojnych ks. Tadeusz Jachimowski włączył go do tajnej Kurii Polowej Armii Krajowej.
W Szpitalu Ujazdowskim doczekał wybuchu powstania warszawskiego. 1 sierpnia 1944 r. odebrał od żołnierzy przysięgę w kaplicy szpitalnej. Pięć dni później wraz z chorymi, rannymi, pielęgniarkami, lekarzami i innymi pracownikami szpitala wymaszerował pod flagami Czerwonego Krzyża i dotarł do Zakładu Sióstr Opatrzności Bożej przy ul. Chełmskiej. 30 sierpnia 1944 roku, mimo oznakowania szpitala znakami Czerwonego Krzyża, Niemcy dokonali zmasowanego nalotu lotniczego. Wówczas ks. Juszczyk wraz z większością personelu i rannymi przedostał się na Górny Mokotów, gdzie przy ul. Puławskiej 91 utworzono szpital polowy działający do końca obrony Mokotowa. Swoim spokojem i krzepiącym słowem ksiądz podnosił na duchu rannych. Sporządził listę pracowników Szpitala Ujazdowskiego poległych w powstaniu. Po jego upadku został ewakuowany wraz z chorymi i personelem do Milanówka.
W listopadzie 1944 r. wyjechał z chorymi do Krakowa. Gdy w połowie stycznia 1945 r. Szpital Ujazdowski uległ rozwiązaniu, a jego pacjentów i personel przejęły krakowskie szpitale miejskie, ks. Juszczyk został kapelanem Szpitala św. Łazarza przy ul. Kopernika. W grudniu 1945 r. zgłosił się do pracy duszpasterskiej w administracji apostolskiej Dolnego Śląska, gdzie trwała wielka wędróka ludów w związku z wysiedleniam ludności niemieckiej i osadzaniem tam Polaków napływających z Kresów Wschodnich i środkowej Polski. Księdzu Juszczykowi powierzono urząd dziekana kłodzkiego, a jego zasadniczym zadaniem było tworzenie zrębów polskiej organizacji kościelnej w dekanacie kłodzkim. Obowiązki przejął 8 lutego 1946 r. od ks. infułata Franza Monse – ostatniego niemieckiego dziekana kłodzkiego, który opuścił miasto w jednym z ostatnich transportów ludności niemieckiej na zachód.
Mało znanym, acz ważnym obszarem aktywności ks. Juszczyka był teatr. Kapłan był autorem pięciu sztuk scenicznych o tematyce religijnej: Orlim szlakiem, „Królowie wieków, Jasełka, Czarodziejskie skrzypce i Postrzyżyny Ziemowita. Ponadto opublikował kilkanaście artykułów dotyczących pracy duszpasterskiej w wojsku. Zmarł 8 listopada 1950 roku w Kłodzku i został pochowany na cmentarzu w Żegocinie.
Zasługi ks. Juszczyka dla obronności kraju zostały należycie docenione i upamiętnione. Kapłan został odznaczony Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Srebrnym Medalem za Długoletnią Służbę, Gwiazda Przemyśla, Odznaką „Orlęta”, Odznaką Pamiątkową Frontu Litewsko-Białoruskiego, Łotewskim Medalem Wojennym oraz austriackimi: Krzyżem Zasługi dla Duchownych Wojskowych oraz Krzyżem Wojskowym Karola.
Anna Małgorzata Gmyrek
Biogram powstał w ramach VI edycji projektu
Więcej informacji znajdziesz:
- Bernatzky Aloys, Lexikon der Grafschaft Glatz, Leimen 1984.
- Gdy zaczniemy walczyć miłością. Portrety kapelanów Powstania Warszawskiego pod red. Grzegorza Górnego i Aleksandra Kopińskiego, Warszawa 2004.
- Kapelani wrześniowi. Służba duszpasterska w Wojsku Polskim w 1939 r. Dokumenty, relacje, opracowania, pod red. Wiesława Jana Wysockiego, Warszawa 2001.
- Krawczyk Maria Teresa, Działalność duszpasterska duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w Powstaniu Warszawskim, Warszawa 2001, mps w archiwum UKSW.
- Matuszak Aleksy, Ujazdów Wojskowy – wspomnienia, Warszawa 2010.
- Matuszak Aleksy, Rzeczpospolita Ujazdowska – ocalić od zapomnienia, Warszawa 2012.
- Szwedo Bogusław, Kapelani wojskowi na drogach ku niepodległości. Sto biogramów na stulecie Biskupstwa Polowego w Polsce, Warszawa 2019.
Źródła internetowe:
https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/franciszek-juszczyk,19175.html [dostęp: 24.09.2024 r.]
https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Juszczyk_(duchowny) [dostęp: 24.09.2024 r.]
https://archiwum.zegocina.pl/historia/zasluzeni/ksjuszczykfranciszek/juszczykfranciszek.htm [dostęp: 24.09.2024 r.]
http://spzz.zegocina.pl/publikacje/juszczykfranciszek/juszczykfranciszek.htm [dostęp: 24.09.2024 r.]
