Urodził się 11 maja 1900 r. w Petersburgu w małżeństwie Pawła i Marii Weroniki z Ostrowskich. Dzieciństwo i pierwsze lata młodości spędził w Petersburgu, gdzie w latach 1909 – 1917 uczęszczał do Gimnazjum św. Katarzyny. Po uzyskaniu świadectwa maturalnego studiował w Instytucie Inżynierów Kolei Żelaznych Aleksandra I. Do Seminarium Duchownego w Petersburgu wstąpił 1919 r., a w 1921 r. przez jeden semestr uczęszczał również do Seminarium Duchownego w Warszawie, w którym zdał egzaminy roczne w ramach trzeciego kursu studiów. W tym samym roku rozpoczął studia teologiczne w Austrii na uniwersytecie w Innsbrucku. Święcenia kapłańskie przyjął 18 marca 1923 r. w Innsbrucku. Tam też podjął studia doktoranckie, które uwieńczył stopniem naukowym doktora teologii na podstawie rozprawy De relatione iuridica inter diversos ritus in Ecclesia catholica, która ukazała się drukiem w wydawnictwie Marietti’ego w Rzymie w 1930 r. Dyplom doktora teologii został nostryfikowany na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego 5 marca 1939 r.
Nie był to koniec przygody ks. Petraniego z nauką – wręcz przeciwnie, kapłan interesował się prawem kanonicznym i w 1926 r. wyjechał do Paryża, gdzie rozpoczął studia prawa kanonicznego w Instytucie Katolickim. Studia uwieńczył stopniem licencjata prawa kanonicznego. W czasie pobytu w Paryżu był rektorem polskiego kościoła św. Kazimierza. Po powrocie do Polski, w latach 1927–1928 wykładał prawo kanoniczne w Seminarium Misyjnym w Lublinie. W 1928 r. udał się ponownie za granicę, tym razem do Rzymu, gdzie kontynuował studia kanonistyczne w Papieskim Instytucie Prawa Kanonicznego i Rzymskiego św. Apolinarego oraz w Papieskim Instytucie Studiów Wschodnich. Edukację uwieńczył stopniem naukowym doktora prawa kanonicznego w 1930 r. W trakcie studiów rzymskich odbywał praktykę w Rocie Rzymskiej oraz w Kongregacji Soboru.
Kolejne lata kariery naukowej ks. Petraniego związane są z diecezją pińską, do której zaprosił go bp Zygmunt Łoziński. W 1929 r. objął stanowisko profesora prawa kanonicznego w Wyższym Seminarium Duchownym w Pińsku, a w 1935 r. objął urząd rektora seminarium oraz został włączony do grona kanoników gremialnych pińskiej kapituły katedralnej. W seminarium pińskim pracował do wybuchu II wojny światowej.
W latach okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie, gdzie pełnił obowiązki kapelana Instytutu Radowego oraz wykładowcy prawa kanonicznego w tajnym Seminarium Duchownym Księży Marianów i Księży Orionistów. Mimo niesprzyjających warunków wojennych pracował nad rozprawą habilitacyjną Zasada większości w prawie kanonicznym, którą przedłożył na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego w maju 1944 roku. W stolicy zastał go wybuch powstania warszawskiego, w którym wziął czynny udział jako kapelan. W pierwszym dniu powstania stawił się na odprawie kapelanów u dziekana Obwodu IV Ochota ks. Jana Salamuchy. W kolejnych dniach powstania duszpasterzował w szpitalu onkologicznym przy ul. Wawelskiej 15. Za rany odniesione podczas pełnienia posług religijnych wśród walczących oraz ewakuację rannych został odznaczony Krzyżem Walecznych. W czasie pożogi miasta uległ zniszczeniu maszynopis jego rozprawy habilitacyjnej. Uczony nie załamał się, lecz odtworzył pracę na podstawie zachowanego szkicu i opublikował. Kolokwium habilitacyjne odbyło się 14 maja 1945 r. na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego, a recenzentami byli trzej profesorowie: ks. Ignacy Grabowski, ks. Zygmunt Kozubski oraz ks. Henryk Insadowski.
Od lutego do listopada 1945 r., ks. Petrani pełnił obowiązki obrońcy węzła małżeńskiego i radcy prawnego przy Sądzie Biskupim w Katowicach. Jesienią tego samego roku podjął wykłady z prawa kanonicznego w charakterze zastępcy profesora na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Tak rozpoczęła się jego długoletnia przygoda z najstarszym uniwersytetem katolickim Rzeczypospolitej. Na etacie wykładowcy zastąpił ks. prof. Teodora Benscha, który został mianowany administratorem apostolskim diecezji warmińskiej. Prowadzone przez niego zajęcia obejmowały m.in. normy generalne Kodeksu Prawa Kanonicznego, sakramentologię, prawo procesowe i zakonne, metodologię prawa kanonicznego oraz zasady ogólne prawa osobowego. W trzecim trymestrze roku akademickiego 1946–47 prowadził na Uniwersytecie Warszawskim wykład monograficzny na temat zasady większości w prawie kanonicznym. Na wniosek Rady Wydziału Prawa Kanonicznego ks. Petrani został ustanowiony kierownikiem katedry tekstu prawa kanonicznego. 20 grudnia 1956 r. Centralna Komisja Kwalifikacyjna dla Pracowników Nauki przyznała mu tytuł profesora nadzwyczajnego. Na szczyt kariery naukowej wspiął się 9 marca 1966 r., gdy Senat Akademicki KUL podjął uchwałę dotyczącą nadania mu tytułu naukowego profesora zwyczajnego. Uchwałę tę zatwierdził Minister Szkolnictwa Wyższego w dniu 1 października 1966 roku. Niekwestionowaną pasją uczonego była działalność w Towarzystwie Naukowym KUL, w którym zasiadał od 1946 r. jako członek-korespondent, a od 1949 r. jako członek czynny. Zresztą jego zainteresowania wykraczały znacznie poza działalność towarzystwa. Od 1957 r. był również członkiem Instytutu Geografii Historycznej w Polsce, a od 1968 r. członkiem-korespondentem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Angażując utytułowanego profesora KUL, wzbogacił się o doświadczonego pedagoga i uczonego, posiadającego w dorobku naukowym nie tylko rozprawę doktorską i habilitacyjną, lecz także ponad 30 rozpraw i artykułów oraz kilkanaście recenzji opublikowanych w różnych czasopismach.
Oprócz zajęć dydaktycznych ks. Petrani pełnił wiele dodatkowych funkcji administracyjno-urzędowych we władzach uczelni. W roku akademickim 1949–1950 był prodziekanem Wydziału Prawa Kanonicznego, a w latach 1945–1958 oraz 1965–1971 kierownikiem połączonych zakładów Wydziału Prawa Kanonicznego. W latach 1963–1971 kierował również katedrą prawa rzymskiego. W latach 1956–1965 sprawował funkcję przewodniczącego Senackiej Komisji Młodzieżowo-Stypendialnej KUL. Ponadto zasiadał w Senackiej Komisji Dyscyplinarnej do Spraw Studentów, w Senackiej Komisji Bibliotecznej oraz w Komisji Wydawniczej Encyklopedii Katolickiej. Był członkiem komitetów redakcyjnych prestiżowych periodyków naukowych, ukazujących się nakładem KUL: „Zeszytów Naukowych KUL” i „Roczników Teologiczno-Kanonicznych”. Cieszył się dużym autorytetem wśród profesorów i studentów, o czym świadczy m.in. fakt, że społeczność akademicka prosiła go o wygłoszenie kilku wykładów inauguracyjnych na początku roku akademickiego.
W uznaniu zasług kapłana-powstańca trzeba wspomnieć także o jego wkładzie w sądownictwo kościelne, gdyż w latach 1957–1960 Aleksy Petrani był przewodniczącym Delegowanego Trybunału Apostolskiego III instancji w Lublinie. Niejednokrotnie wspomagał sędziów jako specjalista w sprawach proceduralnych.
Trzeba wspomnieć o zasadniczych kierunkach naukowo-badawczych ks. Petraniego, które ukazują jego rozwój intelektualny. Na wczesnym etapie działalności naukowej kapłan skupiał się na problematyce poruszanej w rozprawie doktorskiej. Interesowały go przede wszystkim zagadnienia prawno-liturgiczne Kościołów Wschodnich, a prace z tej dziedziny zamieszczał najczęściej w rzymskim czasopiśmie „Apollinaris”.
W okresie przedwojennym uczony oddawał się zagadnieniom prawnym, aktualnym w tamtym czasie z punktu widzenia praktyki duszpasterskiej. Na łamach „Ateneum Kapłańskie” wyjaśniał, jak należy zachować się przy sprawowaniu funkcji duszpasterskich w sytuacjach, które mogłyby wywoływać wątpliwości lub rodzić konflikty sumienia.
Objęcie katedry na KUL dało mu impuls do badań naukowych nad historią i dogmatyką prawa kanonicznego. W rozprawie habilitacyjnej omówił powstanie i rozwój zasady decydowania większością głosów, znanej już w starożytnej Grecji i Rzymie. Zasada ta została jednak w pełni rozwinięta dopiero przez Kościół, poprzez zastosowanie jej w szerokim zakresie na soborach i synodach. Stosowana jest przy wyborze papieży i biskupów oraz w instytucjach kolegialnych, takich jak kapituły i zakony.
W późniejszych latach badacz koncentrował się na nauczaniu prawa kanonicznego w Polsce, stosunkach kościelno-politycznych na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego oraz historii prawa kościelnego na ziemiach polskich. Według stanu na 1972 r. bibliografia opublikowanych prac ks. prof. Petraniego zawiera 141 pozycji. Wśród nich znajduje się 90 rozpraw i artykułów oraz 47 recenzji i omówień książek. Wypromował 101 prac dyplomowych, spośród których aż 36 stanowiły dysertacje doktorskie z zakresu prawa zakonnego i procesowego. Kilka z nich zostało opublikowanych w całości, a niektóre tylko we fragmentach.
Ksiądz Petrani zaskarbił sobie szacunek i sympatię studentów także pewnymi cechami osobistymi, z których przebijała postawa prawdziwego człowieczeństwa. Darzył swoich wychowanków dużą życzliwością. Był dla nich niemal zawsze dostępny i również poza seminarium magisterskim czy doktoranckim studenci mogli mu przedstawiać swoje trudności i zasięgać jego rady. Starał się sumiennie wywiązywać z obowiązków promotora i recenzenta nawet w momentach pogorszenia się stanu jego zdrowia. Wielu studentów utrzymywało z nim kontakty także po jego przejściu na emeryturę, gdy zmagał się z problemami zdrowotnymi.
W liście pożegnalnym 24 czerwca 1971 r. ks. prof. Mieczysław Albert Krąpiec podkreślił liczne zasługi ks. Petraniego w związku z jego przejściem na emeryturę. W liście znalazły się podziękowania za wieloletnią, ofiarną i owocną działalność pedagogiczną i naukową, a także podkreślenie roli księdza profesora, zarówno jako wybitnego historyka, dogmatyka prawa jak i niestrudzonego nauczyciela.
Ksiądz Petrani zmarł 14 kwietnia 1977 r. w Lublinie i spoczął na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Lipowej.
Tomasz Wolski
Biogram powstał w ramach VI edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Dębiński Antoni, Petrani Aleksy, w: Encyklopedia Katolicka, t. 15, Lublin 2011, szp. 393.
- Hemperek Piotr, Ksiądz profesor doktor Aleksy Petrani, w: „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 19 (1972), z. 5, str. 5-10.
- Wrona Janusz, Katolicki Uniwersytet Lubelski w okresie urzędowania rektora ks. Antoniego Słomkowskiego (1944 – 1951), w: Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918–2018, t. 2, red. Agata Mirek, Lublin-Warszawa 2019, str. 97.
Źródła internetowe:
– Aleksy Petrani, Wikipedia. Wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksy_Petrani [dostęp: 27.08.2024].
