Przejdź do głównej zawartości strony

bp Stanisław Adamski

WIRTUALNY SPACER

Urodził się 12 kwietnia 1875 r. w miejscowości Zielonagóra k. Obrzycka w rodzinie dróżnika Piotra (Gustawa) Adamczaka i Józefy z Wasilewskich.  W akcie zawarcia małżeństwa Piotr występuje pod nazwiskiem „Adamczak”, natomiast w aktach urodzenia dzieci brzmi już nazwisko Adamski. Stanisław miał dwóch braci: Jana – bakteriologa i profesora Akademii Medycznej w Poznaniu oraz Waleriana, który również był księdzem. W rodzinie tej przyszło na świat jeszcze czworo dzieci – dwie dziewczynki (Władysława i Anna) oraz dwóch chłopców (Ludwik i Maksymilian), ale zmarły one w bardzo młodym wieku.

Stanisław ukończył szkołę elementarną w Obrzycku oraz gimnazjum we Wronkach, Poznaniu i Międzyrzeczu. W 1896 r. wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu. Po przyjęciu święceń kapłańskich w 1899 r. został wikariuszem parafii Świętej Trójcy, a potem przy katedrze w Gnieźnie. Od 1904 r. był kanonikiem kapituły poznańskiej, a od 1910 r. kustoszem kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Pełnił też funkcję sekretarza ks. Piotra Wawrzyniaka – patrona Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu. Ponadto działał w Związku Kapłanów „Unitas”, a w latach 1904–1910 był sekretarzem generalnym Diecezjalnego Związku Towarzystw Katolickich Robotników Polskich. Redagował trzy periodyki: „Robotnik”, „Ruch Chrześcijańsko-Społeczny” oraz „Poradnik dla Spółek”. Pracował w Towarzystwie Czytelni Ludowych oraz Towarzystwie Pomocy Naukowej im. K. Marcinkowskiego. W latach 1906–1910 był wicedyrektorem, od 1911 do 1923 r. dyrektorem, a w latach 1923–1930 następnie prezesem rady nadzorczej Drukarni i Księgarni św. Wojciecha. W 1906 r. został członkiem zarządu, a po śmierci ks. Piotra Wawrzyniaka w 1911 r. prezesem Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych.

Ksiądz Adamski był orędownikiem solidaryzmu narodowego, dlatego uważano go za czołowego przywódcę ludności polskiej w zaborze pruskim. Zwalczał ruch socjalistyczny i stał na gruncie idei narodowego katolicyzmu. Mimo że był animatorem i organizatorem wielu poczynań narodowych, odrzucał ideę powstania zbrojnego. Sądził, że wyzwolenie narodowe przyjdzie wraz z klęską Prus i zwycięstwem państw Ententy w I wojnie światowej. W 1916 r. dołączył do tajnego Międzypartyjnego Komitetu Obywatelskiego, a po jego przekształceniu w Centralny Komitet Obywatelski latem 1918 r. stanął na czele jego Komitetu Wykonawczego. W listopadzie 1918 r. został powołany do trzyosobowego Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej. Wraz z Wojciechem Korfantym i Adamem Poszwińskim kierował tworzeniem rad ludowych i Straży Obywatelskiej.  We współpracy z Adamem Poszwińskim przeprowadził w Poznaniu obrady tzw. Sejmu Dzielnicowego, podczas których przedstawił koncepcję odłączenia ziem polskich od Prus bez uciekania się do walki zbrojnej. Opowiadał się za wyzwoleniem spod zaboru pruskiego i połączeniem z resztą ziem polskich nie tylko Wielkopolski, lecz także Pomorza, Śląska, Warmii i Mazur. Uczestnicy Sejmu Dzielnicowego powołali go w skład sześcioosobowego Komisariatu NRL.

Po wybuchu powstania wielkopolskiego dążył do zneutralizowania konfliktu w drodze bezpośrednich rokowań, ale negocjatorzy niemieccy nie przejawiali chęci do kompromisu. Koncepcja autonomii dla ziem polskich, którą popierał Adamski, była krytykowana przez rzeczników walki zbrojnej i członków NRL. W zaistniałej sytuacji, 3 stycznia 1919 r. NRL podjęła decyzję o oficjalnym uznaniu czynu powstańczego, a pięć dni później jej Komisariat ogłosił Dekret o przejęciu władzy na terenach objętych powstaniem. Powołano administrację polską, przywrócono język polski w szkołach oraz utworzono samodzielną armię. W tym okresie ks. Adamski popierał ideę założenia Wszechnicy Piastowskiej w Poznaniu i został powołany na profesora honorowego spółdzielczości Uniwersytetu Poznańskiego, co pomogło mu w prowadzeniu działań zmierzających do poprawy poziomu edukacji na terenach Wielkopolski. Po zakończeniu powstania podjął negocjacje z politykami polskimi w Warszawie odnośnie warunków przyłączenia Wielkopolski do reszty kraju. W wyborach uzupełniających do Sejmu Ustawodawczego został posłem z listy Narodowego Stronnictwa Robotników. Był jednym z głównych twórców ustawy z 1 sierpnia 1919 r. o tymczasowym zarządzie byłej dzielnicy pruskiej.

Utworzenie Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej stworzyło podstawy do rozwiązania Komisariatu NRL, który został formalnie zlikwidowany 12 sierpnia 1919 roku. Po wystąpieniu z klubu NSR ks. Adamski należał do ścisłego grona współzałożycieli Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji. Jako przewodniczący delegacji ziem zachodnich z ramienia Związku Ludowo-Narodowego, przedstawił Radzie Ochrony Państwa postulat rozszerzenia kompetencji Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej oraz utworzenia armii dzielnicowej. W październiku 1920 r. został członkiem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa. W latach 1922–1927 pełnił mandat senatora. Od 1922 do 1923 r. zasiadał jako członek w Radzie Finansowej przy Ministrze Skarbu. Kontynuował działalność w Towarzystwie Czytelni Ludowych i Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych z siedzibą w Poznaniu. W latach 1923–1930 był dyrektorem Księgarni Św. Wojciecha, natomiast od 1924 do 1927 r. pełnił funkcję prezesa Unii Związków Spółdzielczych. Aktywnie angażował się w działalność Akcji Katolickiej, która cieszyła się coraz większą popularnością w Kościele. Od 1929 r. koordynował działania tej wspólnoty z ramienia Episkopatu Polski. Jego zasługi na niwie spółdzielczej i społecznej zostały docenione przez władze  państwowe i 27 listopada 1929 r. kapłan został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Po przewrocie majowym oraz sugestiach Watykanu, aby duchowni stopniowo usuwali się z życia parlamentarnego, ks. Adamski wycofał się z działalności politycznej.

Nowy rozdział w życiu ks. Adamskiego rozpoczął się wraz z ustanowieniem go biskupem katowickim 2 września 1930 roku. Sakrę biskupią przyjął 26 października 1930 r. w katedrze poznańskiej z rąk kard. Augusta Hlonda. Współkonsekratorami byli biskupi: Antoni Laubitz i Walenty Dymek.

Po agresji Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r. i aneksji województwa śląskiego przez III Rzeszę Niemiecką bp Adamski figurował na niemieckim liście gończym, lecz nie został aresztowany. W trakcie okupacji zachęcał parafian do deklarowania niemieckości, aby w ten sposób uniknąć prześladowania i wysiedleń. Przyjęta przez wielu Ślązaków postawa zaskoczyła niemieckich okupantów i zapobiegła wysiedleniom ludności polskiej. 3 czerwca 1940 r. hierarcha zniósł wszelkie nabożeństwa polskie odprawiane na terenie diecezji, aby uniemożliwić Niemcom narodową identyfikację wiernych poprzez ich udział w nabożeństwach w języku polskim. Działania te uzgodnione zostały z naczelnym wodzem – gen. Władysławem Sikorskim.

W latach 1941–1945 biskup został deportowany wraz z najbliższymi współpracownikami do Generalnego Gubernatorstwa i zamieszkał w Warszawie, gdzie sprawował funkcję honorowego prezesa Rady Społecznej przy Biurze Zachodnim Delegatury Rządu Rzeczypospolitej na Kraj. Uczestniczył aktywnie w powstaniu warszawskim, pełniąc posługę duszpasterską wśród powstańców. Znanych jest kilka epizodów z jego działalności w tamtym czasie. Po wybuchu powstania hierarcha duszpasterzował w kaplicy zaimprowizowanej w mieszkaniu przy ul. Wareckiej 11, następnie służył pomocą chorym i rannym w szpitalu sióstr zmartwychwstanek przy ul. Mokotowskiej 55. W uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i święto Wojska Polskiego 15 sierpnia 1944 r. odprawił uroczystą sumę na dziedzińcu Poczty Głównej przy pl. Napoleona, a trzy dni później sprawował Mszę św. na podwórzu domu przy ul. Wareckiej. Za patenę na hostię służył spodek, zaś za kielich zwykły kieliszek do wina. 28 sierpnia bp Adamski przewodniczył uroczystościom pogrzebowym żołnierzy poległych pod gruzami Filharmonii Warszawskiej.

Po powrocie do Katowic w 1945 r. zajął się odbudową diecezjalnego życia religijnego oraz zaangażował się w tworzenie polskiej administracji kościelnej na tzw. ziemiach odzyskanych. Był niechętny śląskiej ludności ewangelickiej, czego wyrazem było pismo wystosowane w lutym 1945 r. do władz komunistycznych. Zaproponował w nim zburzenie kościoła ewangelickiego w Katowicach lub przekazanie go katolickiej kurii, argumentując to m.in. faktem, że ludność ewangelicka podpisała „volkslistę”. Dzięki przychylności ówczesnego wojewody Jerzego Ziętka kościół ten został przekazany kurii katowickiej bez żadnego tytułu prawnego. W związku z protestami ewangelików w 1947 r. kuria została zmuszona do zwrócenia im tej świątyni. Jednakże bp Adamski z pomocą władz wymusił na ewangelikach wydanie kurii trzech kościołów znajdujących się w Hołdunowie, Chorzowie i Siemianowicach. Ostatni z wymienionych kościołów powrócił w ręce ewangelików dopiero po interwencji papieża Jana Pawła II w 2000 r.

Biskup Adamski dał się poznać jako przeciwnik ideologii komunistycznej i bronił praw Kościoła przed opresyjnym reżimem, który coraz mocniej zaciskał pętlę na szyi Kościoła. Jego wystąpienie 17 marca 1945 r. z protestem przeciwko wprowadzeniu cenzury prewencyjnej odbiło się głośnym echem wśród duchowieństwa śląskiego. Jego prace pt. Akcja katolicka młodzieży oraz Pogląd na rozwój sprawy narodowościowej w województwie śląskim w czasie okupacji niemieckiej zostały wycofane z polskich bibliotek. W 1952 r. komuniści usunęli go z urzędu, zarzucając mu politykę ugodową wobec Niemiec hitlerowskich. W rzeczywistości bezpośrednią przyczyną usunięcia go z diecezji, wraz z biskupami Herbertem Bednorzem i Juliuszem Bieńkiem, była tzw. akcja podpisowa, mająca na celu przywrócenie nauki religii do szkół. Biskup-wygnaniec zamieszkał w klasztorze urszulanek w Lipnicy k. Otorowa na terenie powiatu szamotulskiego.

Po powrocie do diecezji katowickiej na fali tzw. odwilży październikowej 5 listopada 1956 r. ordynariusz katowicki nie mógł prowadzić już tak dynamicznej działalności kościelnej, jak kiedyś, z powodu podeszłego wieku i pogarszającego się stanu zdrowia. Na miarę swoich możliwości służył Kościołowi lokalnemu oraz publikował artykuły o tematyce ekonomicznej, spółdzielczej i politycznej. Zmarł 12 listopada 1967 r. w wieku 93 lat i został pochowany w katedrze katowickiej. Jego imię nosi Archidiecezjalny Dom Rekolekcyjny Archidiecezji Katowickiej w Wodzisławiu Śląskim. W kulturze popularnej hierarcha jest jednym z bohaterów polskiego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Jego rolę w trzynastym odcinku odtworzył Bogusław Sochnacki.

Tomasz Wolski

Biogram powstał w ramach VI edycji projektu.

 

Więcej informacji znajdziesz:

  • Jewsiewicki Władysław, Ksiądz Biskup Stanisław Adamski na fotografiach z powstania warszawskiego, w: Duszpasterz czasu wojny i okupacji. Biskup Stanisław Adamski 1939-1945, red. Jerzy Myszor, Katowice 1994, s. 71-82.
  • Kobylnicki Jan, Michalski Bronisław, Adamski Stanisław, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1995, szp. 77-78.
  • Krawczyk Maria Teresa, Działalność duszpasterska duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w powstaniu warszawskim, Warszawa 2001, mps w archiwum UKSW.
  • Myszor Jerzy, Sylwetka Polityczna bpa Stanisława Adamskiego w latach 1945-1952, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 27-28 (1994-1995), s. 113-138.

Źródła internetowe:

kartka
Polecamy

BĘDZIESZ MIŁOWAŁ

Mt 5,14 | Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego sukcesywnie dokumentuje powstańcze losy Stefana Wyszyńskiego i innych kapelanów Powstania Warszawskiego.

„Będziesz miłował” to projekt naszych wolontariuszy, którzy włączają się czynnie w upamiętnienie sylwetek kapelanów. Inspirację stanowią powstańcze losy późniejszego Prymasa Tysiąclecia.

Na potrzeby projektu zostały stworzone tzw. wirtualne spacery, dzięki którym odbiorcy mogą odwiedzić miejsca związane z danym kapelanem Powstania Warszawskiego. Ścieżki spacerowe zostały opracowane na platformie Google.

papież Jan Paweł II
prymas Stefan Wyszyński

Spójrz na najnowszą historię oczami tych, którzy mieli odwagę ją zmieniać.

dowiedz się więcej
Archiwum Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego
Archiwum Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego
Cookies
Używamy plików cookies w celu dostosowania zawartości strony do Twoich preferencji i zapewnienia lepszych doświadczeń. Więcej informacji znajdziesz w naszej polityce dotyczącej cookies. Możesz zaakceptować wszystkie pliki cookies lub wybrać konkretne klikając w ustawienia. Przeczytaj naszą politykę cookie
Ustawienia Odrzuć wszystko Zaakceptuj wszystko
Cookies
Wybierz, jakie pliki cookies chcesz zaakceptować. Twój wybór zostanie zachowany przez rok. Przeczytaj naszą politykę cookie
Zapisz Odrzuć wszystko Zaakceptuj wszystko