Odejście papieża jest zawsze czasem refleksji nad znaczeniem pontyfikatu, a tym bardziej nad znaczeniem papiestwa dla życia Kościoła.
Teologia katolicka przyjmuje dwa źródła Objawienia. Są nimi Pismo Święte i Tradycja. Z powodu tego drugiego źródła, każde papiestwo ma znaczenie podwójne. Oddziałuje na ludzi czasów pontyfikatu, ale także staje się częścią nauczania powszechnego Kościoła, ponieważ jest traktowane jako Święta Tradycja, „Słowo Boże przez Chrystusa Pana i Ducha Świętego powierzone Apostołom przekazuje w całości ich następcom, by oświeceni Duchem Prawdy, wiernie je w swym nauczaniu zachowywali, wyjaśniali i rozpowszechniali” (KKK, nr 81). Tak rozumiana Tradycja zobowiązuje do refleksji, w jakim sensie i w jakich aspektach nauczanie papieża Franciszka stało się tym znaczącym continuum rozwijania przekazu wobec współczesnych wiernych i odpowiadającego na wyzwania czasów oraz które jego tematy z oficjalnego nauczania mogą być szczególnie ważne dla pokoleń. Równolegle należy pamiętać, że każdy wybrany papież to indywidualność, osoba mająca swoją własną ścieżkę rozwoju, swoje zainteresowania, talenty oraz zupełnie niepowtarzalne sytuacje i konteksty w których się wychowała. Oznacza to, że mimo ciągłości nauczania, każdy papież w historii pamiętany jest z kilku właściwych sobie obszarów, które szczególnie promował.
Warto zwrócić uwagę na przynajmniej trzy dokumenty papieża Franciszka, które nie tylko były ważnym komentarzem do problemów naszych czasów, ale które zostaną zapamiętane i rozwijane, równocześnie stanowiąc kontynuację myśli przywoływanych także przez Jana Pawła II, patrona Mt 5,14.
Encyklika Laudato si
Charakter tego dokumentu oznacza, że jest formą orędzia do całego Kościoła w kwestiach o charakterze doktrynalnym, społecznym i organizacyjnym. Laudato si dosłownie oznacza Bądź pochwalon i została poświęcona ochronie środowiska naturalnego człowieka. Było to dobitne przypomnienie Ewangelii stworzenia oraz faktu wspólnej odpowiedzialności za rzeczywistość w której funkcjonujemy. Bardzo ważnym pojęciem użytym tu przez Franciszka był termin ekologia integralna, które łączy troskę o rozwój człowieka z odpowiedzialnością i za jego środowisko oraz włączenie w tę perspektywę troski o najbardziej wykluczonych. Nawrócenie ekologiczne, które było jednym z haseł pontyfikatu, miałoby się rozpocząć od refleksji antropologicznej, obejmującej fakt godności osoby ludzkiej. Papież Franciszek z uwagi na wzrost zainteresowania społecznego tematem ekologii, ale też wielu nieporozumień co do hierarchii realizowanych postulatów ekologicznych, wzmocnił nauczanie Jana Pawła II w tym zakresie, podnosząc ten temat do rangi wypowiedzi poprzez encyklikę.
Adhortacja apostolska Evangelii gaudium
Jest to dokument podsumowujący zgromadzenie zwyczajne Synodu Biskupów na temat nowej ewangelizacji. Pojawia się w nim myśl przewodnia pontyfikatu Franciszka: „Kościół ma trwać w permanentnym stanie misji”, rozumianej jako głoszenie dobrej nowiny o Jezusie Chrystusie w pokornym przyjęciu potrzeby przekształcania komunikacji Kościoła, włącznie ze zwiększeniem zaangażowania się w sprawy społeczne jak zapobieganie ubóstwu.
List apostolski Ad theologiam promovendam
Dokument ten jest wprowadzeniem do zreformowanych statutów Papieskiej Akademii Teologicznej wzywający do odnowy teologii. Tekst ten odebrany był przez niektórych teologów krytycznie i z obawą o jakie zmiany paradygmatów teologii może chodzić mimo, że papież Franciszek nie sformułował tu żadnego konkretu. Wezwał jedynie do uprawiania teologii, która byłaby zrozumiała dla zwykłego człowieka, wyjaśniająca mu wpływ prawd wiary na życie codzienne. List jest przesłaniem na temat otwartości języka teologii, a w konsekwencji wezwaniem do poszukiwania dróg zwiększania obecności ewangelicznej nauki w świecie. Z tego powodu wydaje mi się, że list ten może być wielką szansą dla aktualnego i nowego pokolenia teologów, pod warunkiem, że owe paradygmaty będą odczytywane w jedności z Tradycją Kościoła.
Na początku pontyfikatu papież Franciszek polecił opracować dokumenty na temat antropologii biblijnej i wiele z jego własnych tekstów niesie tę refleksję u swoich fundamentów. Niech te powstałe teksty będą natchnieniem w okresie żałoby i w oczekiwaniu na nowego Ojca Świętego.
Dominika Żukowska-Gardzińska (Mt 5,14)
