Ksiądz Wacław Szelenbaum urodził się 2 września 1907 r. w Górcach k. Warszawy (obecnie część Stolicy). Pochodził z wielodzietnej, spolonizowanej od wielu pokoleń rodziny osadników niemieckich. Był drugim dzieckiem Wojciecha Szelenbauma i Tekli z Regulskich. Miał dziewięcioro rodzeństwa, ale czworo z nich zmarło w dzieciństwie. Po szkole powszechnej kontynuował naukę w warszawskim gimnazjum, a po jego ukończeniu wstąpił do Wyższego Metropolitarnego Seminarium Duchownego, które ukończył z wyróżnieniem. Święcenia kapłańskie otrzymał 16 października 1932 r. w katedrze warszawskiej. Bezpośrednio po ukończeniu seminarium, dzięki pomocy materialnej całej rodziny, studiował w Rzymie, gdzie uzyskał licencjat z prawa kanonicznego.
Po powrocie do kraju był najpierw kapelanem i prefektem w Zakładzie Zgromadzenia Sióstr Niepokalanek w Szymanowie, następnie wikariuszem parafii Najświętszego Zbawiciela, a od 1939 r. wikariuszem w parafii Wszystkich Świętych w Warszawie. W październiku 1939 r. wraz z duchowieństwem stolicy został aresztowany przez Gestapo. Zwolniony po śledztwie, wrócił do pracy duszpasterskiej w parafii Wszystkich Świętych. Lecz w 1942 r. jeden z wikariuszy legionowskiej parafii św. Jana Kantego, ks. Eugeniusz Piesiewicz, został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego, więc na jego miejsce został skierowany ks. Wacław Szelenbaum. W Legionowie nawiązał kontakt z polskim podziemiem i został zaprzysiężony jako kapelan AK w stopniu kapitana, pseud. Bonus.
Ks. Wacław Szelenbaum był czynnym uczestnikiem życia konspiracyjnego w Legionowie, był prefektem oraz nauczycielem religii, zarówno w oficjalnie działających szkołach powszechnych i Gminna Szkoła Handlowa jak i w konspiracyjnym gimnazjum prowadzonym przez Tajną Organizację Nauczycielską. Działalność konspiracyjna nauczycieli była nadzorowana przez przedstawicieli tej tajnej instytucji, a oddelegowany przez nią działacz otaczał opieką pedagogów zaangażowanych w organizację kompletów. Tajne komplety jako forma nauczania objęły tylko część młodzieży. O jawnej szkole średniej nie można było nawet marzyć, ale pojawiały się pomysły uruchamiania szkół zawodowych na bazie placówek istniejących przed wojną. Przykładem było właśnie Legionowo, gdzie udało się zorganizować w roku szkolnym 1940/1941 nauczanie w dozwolonej przez okupanta Szkole Handlowej, w której nauczycielem religii został ks. Szelenbaum. Szkole udało się przetrwać trudne lata okupacji, a także wprowadzić przedmioty ogólnokształcące i zorganizować placówkę dwutorowo: oficjalnie jako Szkołę Handlową i jako tajne gimnazjum i liceum. W formalnym programie znalazło się dziewięć przedmiotów: religia, język niemiecki, organizacja i technika handlu, technika reklamy, towaroznawstwo, arytmetyka handlowa, księgowość, stenografia, pisanie na maszynie. Wkrótce oprócz przedmiotów zawodowych wprowadzono także przedmioty ogólnokształcące – w rozkładzie godzin przedmioty te występowały pod nazwami przedmiotów zawodowych, ujawniano je jedynie w tajnych protokołach rady pedagogicznej. Legionowska placówka była jedyną szkołą średnią ogólnokształcącą dla młodzieży z Legionowa i okolicznych wsi.
Należy pamiętać, że tajne nauczanie nie ograniczało się tylko do przekazywania wiedzy. W życie społeczności szkolnej nauczyciele starali się wprowadzać także elementy kulturalne. Przykładem mogą być poranki artystyczne, których program miał charakter patriotyczny. Z organizacją tego typu spotkań wiązało się wielkie niebezpieczeństwo, ponieważ ich tematyka dotyczyła treści patriotycznych, walki i męczeństwa narodu, poza tym uczestniczyła w nich cała społeczność szkolna, co w każdej chwili mogło grozić dekonspiracją. Szkoła Handlowa w Legionowie od połowy 1942 r. stała się ośrodkiem życia konspiracyjnego. Wielu nauczycieli należało do AK. Również młodzież czynnie uczestniczyła w konspiracji. Na terenie szkoły działało konspiracyjne harcerstwo. Część dziewcząt była w Wojskowej Służbie Kobiet, starsi chłopcy kończyli Szkołę Podchorążych i Szkołę Partyzanta, które powstały w 1941 r. W budynku szkoły nie tylko uczono, tam uczniowie rozpoczynali działalność konspiracyjną, składali przyrzeczenia. Najczęściej odbierał je ks. Szelenbaum albo dyrektor. Poczucie wspólnej odpowiedzialności młodzieży, rodziców i grona nauczycielskiego było tak wielkie, że pozwoliło przetrwać do wybuchu powstania bez „wsypy”.
Duchowny był kapelanem 1 Rejonu Marianowo-Brzozów VII Obwodu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej „Obroża” w randze kapitana. Rejon ten został ujęty w planie operacyjnym powstania warszawskiego z zadaniem blokowania dostępu do stolicy od strony Modlina i Zegrza. Ksiądz Wacław uczestniczył w odprawach sztabowych, odbierał przysięgę od harcerzy wstępujących do Szarych Szeregów, asystował przy składaniu przysięgi przez żołnierzy Armii Krajowej.
Od godziny „W” 1 sierpnia 1944 r., gdy rozpoczęło się powstanie, pełnił obowiązki kapelana, niosąc pociechę i modlitwę tym, którzy stanęli w szeregach powstańczych. Błogosławił idących na ten nierówny bój oraz żegnał tych, których dosięgły kule wroga. W dniach 5 i 6 sierpnia 1944 r. odprawił msze św. i uroczyście pochował na miejscowym cmentarzu trzech harcerzy Szarych Szeregów poległych w powstańczej akcji przy szosie warszawskiej: Sławomira Klejmanta, Zbigniewa Zakrzewskiego i Zenona Kałamai. To przyczyniło się do aresztowania ks. Szelenbauma przez Niemców 13 sierpnia 1944 r. i rozstrzelania go 17 sierpnia 1944 r. na terenie miejscowych koszar wraz z nauczycielem legionowskiej Szkoły Powszechnej nr 2 Tadeuszem Biernackim i kilkoma innymi osobami, których tożsamości nie udało się ustalić. Podobnie nie udało się ustalić miejsca spoczynku ks. Wacława. Zamordowany w wieku 37 lat, został upamiętniony w kościele parafialnym św. Jana Kantego w Legionowie płytą z napisem:
ŚP Ksiądz
Wacław Szelenbaum
1907–1944 żołnierz bohater
kapitan AK pseud. Bonus odznaczony Krzyżem AK I Krzyżem Powstańczym
kapelan Armii Krajowej i Rejonu Marianowo Brzozów VII Obwodu „Obroża”
zamordowany przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego w Legionowie.
Cześć Jego pamięci. Rodzina i żołnierze Obroży. Sierpień 1988
Monika Mazurkiewicz
Biogram powstał w ramach III edycji projektu.
Więcej informacji znajdziesz:
- Załęczny Jolanta, Działalność oświatowa Polskiego Państwa Podziemnego: tajne nauczanie, „Niepodległość i Pamięć” 2015, nr 22/1 (49), str. 196–200.
- Zmiany wśród duchowieństwa archidiecezji warszawskiej, „Wiad. Archid. Warsz.” 29 (1939), nr 1, str. 7.
- Zmiany wśród duchowieństwa archidiecezji warszawskiej, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 22 (1932), nr 10, str. 373.
Źródła internetowe:
- Gajda Olga, HISTORIA/ DUCHOWIEŃSTWO. Cechowały ich: moc wiary i patriotyzm, Toiowo.eu, 2020, http://toiowo.eu/historia-duchowienstwo-cechowaly-ich-moc-wiary-i-patriotyzm/ [dostęp: 24.09.2021].
- Powstańcze biogramy – Wacław Szelenbaum, Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/waclaw-szelenbaum,43859.html [dostęp: 24.09.2021].
- Szczepański Jacek, Wojenne adresy Legionowa: Okupacyjna „Jedynka”, Gazetapowiatowa.pl, 2020, https://gazetapowiatowa.pl/poradniki/nasza-historia/wojenne-adresy-legionowa-okupacyjna-jedynka [dostęp: 24.09.2021].
